Waarom staken de boeren? Ik denk dat ik het wel begrijp. Wat de boer levert moet duurzamer, diervriendelijker, schoner, kwalitatief beter, milieuvriendelijker en bovenal goedkoper. Al jaren is dit het credo en boeren zijn het nu zat om ook nog de schuld van de klimaatproblematiek in de schoenen te krijgen. Maar zijn de boeren wel onze blinde vlek?
Verantwoordelijk
Wie is verantwoordelijk voor de kramp die de boeren voelen? De overheid kan het niet zijn. Zeker, de overheid stelt steeds strengere eisen op en verzacht de pijn met subsidies. Naarmate het maatschappelijke bewustzijn groeit worden de eisen voor de boeren strenger, maar is dat niet de taak van de overheid? Zijn het de supermarktketens? Zij zijn in ieder geval wel verantwoordelijk voor het drukken van de prijzen. Boeren moeten steeds goedkoper produceren. Daarbij moet de kwaliteit van alles hoog zijn om het geleverde te kunnen verkopen. Paprika’s met een gekke vorm leveren niets op. Qua smaak is er niets mis mee. Er zijn supermarkten die hier handig op inspelen. Door grote partijen op te kopen (voor weinig) en dit alsnog in de verkoop aan te bieden. Dit doen ze om voedselverspilling te voorkomen. Het wordt hoog tijd dat boeren een eerlijke prijs krijgen voor hun product. Dan ontstaat er ook ruimte om eerlijker en (dier)vriendelijker te produceren.
We doen het zelf
Echter dan moet de consument wel bereid zijn dit te betalen. De werkelijke oorzaak van het klimaatprobleem ligt niet bij boeren, bouwers of de luchtvaart. Deze ligt bij ons. Wij zijn zelf de oorzaak van de ellende die op ons af komt. We consumeren te veel en we denken vanuit de eigen nationale identiteit. Mag je dat ons kwalijk nemen? Zeker wel. In een maatschappij of wereld waarin we leren dat consumeren goed is voor de economie en alles draait om economische groei is dat wat we massaal gaan doen. Gaan we als Westerse inwoners minder consumeren – wat in mijn beleving dringend nodig is – dan heeft dat effect op alles en met de huidige kapitalistische eisen en wensen zal dat leiden tot economische krimp. Het leidt tot vragen of het huidige kapitalistische systeem en de waarden die we eraan hechten op deze wijze nog wel levensvatbaar is. Het lijkt dringend aan vervanging toe. Niet alleen op nationaal niveau, maar op wereldschaal.
Het is een uitdaging om een geïndoctrineerd wereldbeeld te veranderen. Overheden hebben hier een belangrijke verantwoordelijkheid. Dat ontslaat ons niet van de eigen verantwoordelijkheid. Populistische taal dat een land als Nederland geen invloed heeft op het klimaat is in getallen en slagkracht juist, maar het argument is een grote dooddoener voor iedere vernieuwing en verbetering. Het argument legt wel een dieper probleem direct bloot. Het oprukkend nationalisme. Het is niet toevallig dat nationaal ingestelde politieke partijen en klimaatontkenning vaak hand in hand gaan. In de huidige opzet kunnen nationale instellingen niets uitrichten omdat er geen juiste structuur is om de uitdagingen waar we als mensheid voor staan aan te pakken.
Technologie
Nationale belangen conflicteren met elkaar. Enkel bij een wereldwijde dreiging waar geen land onderuit kan, ontstaat samenwerking en kunnen flinke stappen gezet worden. De eerste en tweede wereldoorlog hebben ontzettend veel technologische ontwikkelingen teweeg gebracht vanuit een nationalistisch oogpunt. Een belangrijke ontwikkeling in de geschiedenis is de nucleaire bom. Het is niet voor niets dat er nu al 75 jaar geen oorlog meer op een dergelijke schaal is gevoerd. De dreiging van een nucleaire bom is zo groot dat we wel tien keer nadenken om op de knop te drukken. Met klimaat is dat anders. Landen die aan zee grenzen hebben direct last van een stijging van de zeespiegel. Landen die dat niet hebben, en ook nog eens olie en of gas leveren hebben heel andere belangen. Waarom zouden die zich druk maken over het klimaat. Het is een zich langzaam manifesterend fenomeen in tegenstelling tot een nucleaire bom. Dat is een instant vernietiging.
Overheden gaan zich pas druk maken als de economie dreigt stil te vallen. En dat voorkomt ze door innovatie van technologie te stimuleren. Er heerst een geloof dat met technologie de wereldproblematiek kan worden opgelost. Zeker, het kan bijdragen de wereld een beetje mooier en schoner te maken. Maar het neemt de oorzaken niet weg. De Ocean Cleanup is een fantastisch initiatief, met helaas ook negatieve effecten. Daar moeten we mee dealen. Het doel om de oceanen vrij te maken van plastic is uiterst nobel, maar het lost niet het huidige wereldwijde gebruik van plastic op. Plastic werd grofweg 150 jaar geleden gezien als een fantastische technologische ontwikkeling. Het was licht van gewicht, goedkoop en bleef lang goed. De toepassingen zijn eindeloos. De nadelen kennen we inmiddels ook.
Aftroeven
Ook wat technologie aangaat lijkt er een race te zijn ontstaan tussen nationaliteiten om elkaar af te troeven. Wederom is het kapitalisme de motor achter dit verschijnsel. Het geeft macht en zeggenschap. Dit is vermoedelijk ook het drijvende idee achter de beursgang van Saudi Aramco, het grootste oliebedrijf ter wereld. Er is kapitaal nodig om Saudi Arabië minder afhankelijk te laten zijn van olie in de toekomst door te investeren in nieuwe banen en technologieën. Gezien de rijkdom van het oliebedrijf zullen er vast veel beleggers zijn die hier brood in zien. Toch kan de vraag gesteld worden of de tijd van deze oliereus niet gewoon voorbij is. Wat maakt dat zij beter in staat zijn te investeren in een betere toekomst dan anderen. De geschiedenis laat een ander beeld zien.
Een andere strijd die nu gaande is gaat o.a. over Artificiële Intelligentie. Nederland doet ook mee en heeft 2 miljard beschikbaar gesteld om een voorloper te blijven. Ook hier weer een kapitalistische drijfveer. Je plek veroveren en behouden in een nabije mogelijke toekomst. Misschien kan de Nederlandse overheid het beter beschikbaar stellen om het CO2 en stikstofprobleem aan te pakken en ervoor zorgen dat er ook een aantrekkelijke toekomst is en dat we niet op grotere schaal geconfronteerd worden met luchtvervuiling zoals we dat jaarlijks terug zien in New Delhi. Niet door met ingewikkelde en dure systemen te komen om CO2 op te slaan in de grond zoals een decennia geleden voorgesteld bij Barendrecht (en sinds november 2010 van de baan). Voor 2 miljard kan je heel veel bomen planten (ongeveer 140 miljoen wat overeenkomt met bijna een verdubbeling van de hoeveelheid bos in Nederland). Bomen kunnen veel beter CO2 opnemen. Dat gaat ten koste van de ruimte van akkerbouw en veehouderij. Tegelijkertijd is het onvermijdelijk dat dit ook minder gaat worden. Bomen aanplanten is misschien geen sexy innovatie, maar het levert wel veel meer op. We krijgen een schonere leefomgeving, ons welzijn gaat omhoog en wanneer we deze bomen gaan gebruiken in de bouw (en nieuwe aanplanten) pakken we direct het stikstofprobleem aan.
Anders bouwen
Bouwen met hout als basis i.p.v. beton, daar zit de betonindustrie niet op te wachten. Echter de hoeveelheid CO2 dat de betonindustrie uitstoot is goed voor 8% van de wereldwijde uitstoot. Dat is drie keer zoveel als de wereldwijde luchtvaart. De betonindustrie zal dus op zoek moeten naar schonere methoden om beton te produceren. Overheden zouden vol moeten inzetten op hout als basismateriaal. Het kapitalistische denken maakt dit echter ingewikkeld. Er heerst een hardnekkig vooroordeel dat hout geen lange termijn oplossing qua winstgevende investering is. Besluiten blijven nog altijd voornamelijk economisch gedreven. Ook als het gaat om het beeld dat houtbouw duurder is, blijkt dat in de praktijk behoorlijk mee te vallen. Besef ook dat het nog geen massaproduct is. Schaalgrootte zal het bouwen met hout goedkoper maken. Bovendien gaat het bouwen met hout sneller, is er minder kans op fouten en heeft het vele andere voordelen. Hout isoleert, heeft een natuurlijke vochtopname en afgifte wat zorgt voor een beter binnenklimaat. Het is een permanente opslag voor CO2, is vele malen minder vervuilend en de overlast voor de omgeving is gering.
Een ander voordeel is dat elke boom die voor dergelijke hoogwaardige toepassing wordt gekapt ook weer opnieuw aangeplant kan worden. Sterker, dit moet als we de hoeveelheid CO2 daadwerkelijk willen terugdringen. Zo blijven er altijd voldoende bomen om een flink deel van de CO2 op te nemen.
Loyaliteit
Willen we het klimaat aanpakken dan vraagt dat om een loyaliteit naar de wereld voor iedereen met bijbehorende duidelijke verplichtingen. Dit geld voor zowel het milieu als de economie en het systeem dat we hiervoor bedacht hebben. We hebben last van een wereldwijd milieu probleem en we hebben een wereldwijde economie. Het is naïef om te denken dat dit op nationale schaal kan worden opgelost. Wil je effectief zijn, dan moet politiek worden geglobaliseerd. Daarmee bedoel ik geen wereldregering. Globalisering van politiek is dat er in landen, steden, op zee, in buitengebied en binnen organisaties meer aandacht moet zijn voor wereldwijde problemen en belangen. Nationalistische sentimenten helpen hier niet bij. Volgen we toch de nationalistische koers dan is de uitkomst hiervan – bezien in het licht van alle technologische ontwikkelingen zover en de belangen die er zijn – mogelijk een stuk heftiger dan het resultaat van de eerste en tweede wereldoorlog. Dat is geen doemdenken, maar kijken wat polarisatie nu al wereldwijd teweeg brengt.
Wereldbeeld
De blinde vlek van het klimaatprobleem gaat dus meer over het idee dat er nationaal veel kan worden opgelost. Er is geen andere mogelijkheid dan wereldwijde problemen ook als wereld aan te pakken. Dat ontslaat geen enkel land van de verplichting niets bij te dragen aan een betere en schonere wereld. Landen krijgen er een verplichting bij, globalisering van wereldproblemen. Een klimaatakkoord is een stap, maar houd rekening met nationale belangen. Amerika stapt eruit, Nederland haalt de doelen niet, etc. Het kan allemaal zonder directe consequenties. Een overkoepelend beeld is nodig. En dat beeld ligt misschien wel heel erg met elkaar in lijn. Nationalistische waarden zullen vermoedelijk niet zoveel van elkaar verschillen. Als ze dat wel deden, dan had Europa nu geen 75 jaar vrede gekend.
Eén wereldbeeld, uitgedrukt in wereldwaarden. Nationale waarden kunnen hiervan worden afgeleid en zo verder. Landen moeten handelen in lijn van deze wereldwaarden. Dat kan enkel wanneer landen snappen waarom deze waarden belangrijk zijn zodat ze er ook naar kunnen handelen. Het klinkt als assetmanagement op macro schaal. Het is nodig om te komen tot een structuur die de klimaat en economische uitdagingen wereldwijd wel kan aanpakken. Technologie kan ons helpen, maar het probleem niet oplossen. We moeten er zelfs voor waken dat het geen verdere schade aanricht. De inzet is zeer hoog. Misschien wel de grootste uitdaging waar de mensheid ooit voor heeft gestaan.
Bronnen
VPRO tegenlicht: Houtbouwers Uitzending van 20 oktober
https://www.foodlog.nl/artikel/beton-veroorzaakt-acht-procent-van-de-wereldwijde-co2-uitstoot/
21 lessen voor de 21e eeuw – Yuval Noah Harari
https://www.agconnect.nl/artikel/kabinet-wil-2-miljard-euro-aan-ai-besteden
