Nederlandse infrastructuur: de weg naar een duurzame en veilige toekomst

De Nederlandse infrasector staat aan de vooravond van een cruciale transitie. Met een groeiende nadruk op duurzaamheid, innovatie, financiële stabiliteit en risicobeheersing, biedt de beweging naar een vitale infrasector kansen om infrastructuur toekomstbestendig te maken.

Toch lijkt het beleid van het kabinet Schoof op sommige punten achter te blijven, wat vragen oproept over de haalbaarheid van deze transitie en de impact op de lange termijn.

Kritieke Kwetsbaarheid

In een tijd waarin digitalisering centraal staat, is cybersecurity een van de grootste uitdagingen binnen de infrasector. De automatisering van systemen, zoals bruggen, sluizen en tunnels, maakt deze onmisbare infrastructuur kwetsbaar voor cyberaanvallen. Volgens experts is het niet de vraag óf, maar wanneer een dergelijk incident plaatsvindt.

Hoewel organisaties zoals Rijkswaterstaat en waterschappen al investeren in verbeterde beveiligingsmaatregelen, ontbreekt een gecoördineerde landelijke aanpak. Het kabinet Schoof heeft extra middelen vrijgemaakt, maar deze zijn volgens deskundigen onvoldoende om toekomstige risico’s effectief te beheersen. Structurele oplossingen, zoals een nationaal expertisecentrum voor cybersecurity specifiek voor de infrasector, blijven uit. Het gevolg: versnipperde initiatieven en een verhoogd risico op ontwrichtende cyberaanvallen.

Samenwerking als Bouwsteen voor Succes

Een van de lichtpunten in het beleid is de introductie van nieuwe samenwerkingsmodellen, zoals de tweefasenaanpak. Deze methode verdeelt projecten in een voorbereidende en uitvoerende fase, waarbij risico’s en verantwoordelijkheden eerlijker worden gedeeld. Dit model heeft al geleid tot betere resultaten bij complexe projecten zoals dijkversterkingen en tunnelrenovaties.

Rijkswaterstaat speelt hierin een voortrekkersrol en betrekt andere infrabeheerders als waterschappen en drinkwaterbedrijven actief bij de planning. Deze samenwerking bevordert vertrouwen en transparantie. Toch wordt deze aanpak nog niet breed genoeg toegepast. Veel projecten blijven vastzitten in traditionele aanbestedingsvormen die de nadruk leggen op kostenbesparing in plaats van kwaliteit en duurzaamheid.

Veel Duurzame Ambitie, Weinig Actie

Duurzaamheid is een kernpunt binnen de transitie naar een vitale infrasector. Het kabinet Schoof heeft ambitieuze doelen gesteld, zoals het reduceren van de CO₂-uitstoot en het stimuleren van circulair bouwen. Toch blijven concrete stappen achter. Belangrijke initiatieven worden vaak in de pilotfase gelaten door een gebrek aan structurele financiering.

Waterschappen en drinkwaterbedrijven zijn voorlopers in duurzame innovatie. Voorbeelden zijn het plaatsen van zonnepanelen op waterzuiveringsinstallaties, Nereda zuiveringsinstallaties en het terugwinnen van grondstoffen uit afvalwater. Rijkswaterstaat draagt bij door hergebruik van materialen bij renovaties. Rijkswaterstaat heeft in zijn Innovatieagenda 2030 de ambitie uitgesproken om klimaatneutraal en circulair te zijn tegen 2030. Zonder duidelijke regie vanuit het kabinet blijven deze inspanningen echter beperkt in schaal en impact.

Onzichtbare gevaren op de Lange Termijn

De gevolgen van het kabinetsbeleid op korte termijn lijken beheersbaar, maar de echte kosten worden in de toekomst voelbaar. Cyberaanvallen kunnen leiden tot langdurige uitval van vitale infrastructuur, terwijl het uitstellen van duurzame investeringen toekomstige generaties opzadelt met hogere onderhoudskosten en verminderde betrouwbaarheid van systemen. Bovendien kan Nederland zijn concurrentiepositie verliezen aan landen zoals Duitsland en Denemarken, die verder gevorderd zijn in duurzame infrastructuur.

de tijd dringt

De transitie naar een vitale infrasector vraagt om visie, daadkracht en samenwerking. Hoewel het kabinet Schoof enkele stappen in de goede richting heeft gezet, zoals de tweefasenaanpak, blijft op veel vlakken een integrale visie achterwege. Cyberveiligheid en duurzaamheid krijgen onvoldoende prioriteit, en cruciale investeringen blijven uit.

Als Nederland zijn infrastructuur klaar wil maken voor de uitdagingen van morgen, moet het kabinet nu actie ondernemen. Dit vraagt om een sterke regierol, structurele financiering en een heldere langetermijnstrategie. Alleen dan kan de infrasector echt vitaal worden en blijven functioneren als de ruggengraat van onze samenleving.

En allicht hebben de kabinetsleden ambitieuze voornemens voor het nieuwe jaar.

Impressie met elementen van een moderne Nederlandse infrastructuur
bronnen

https://www.versterkencyberweerbaarheid.nl/sectoren/watersector/over-het-programma

https://www.cob.nl

https://rwsinnoveert.nl/publish/pages/219970/innovatieagenda_2030-versie-23_2.pdf

https://www.waterschappen.nl/projecten/nereda-waterzuivering/

https://unievanwaterschappen.nl/waterkwaliteit/waterketensamenwerking/

Expeditie Ruimte: samenwerken aan de infrastructuur van de toekomst

Op 14 november 2024 vond het InfraTrends jaarcongres van NGinfra plaats bij KAS in Woerden. Het thema van de dag: Expeditie Ruimte. Met elkaar op expeditie gaan om de uitdagingen die de beperkte ruimte in Nederland met zich meebrengt in relatie tot de vernieuwings- en uitbreidingsopgave.

Next Generations INfrastructure

NGinfra is ontstaan uit een wetenschappelijk onderzoeksprogramma van de TU Delft van 2004 -2014 in samenwerking met Alliander, Havenbedrijf Rotterdam, ProRail, Rijkswaterstaat, Schiphol en Vitens. De komende periode zet NGinfra in op impact gedreven onderzoek. Cross-sectorale infravraagstukken van de huidige partners staan centraal, maar worden ook verbonden aan andere organisaties om tot meer impact te komen. Naast langlopende onderzoeken zullen ook kortlopende onderzoeken uitgevoerd worden.

De eerste vraag van de dag: “wat is je grootste avontuur / expeditie?”
foto: Charles Batenburg, CBimages
Essentie

Elisabeth van Opstall – directeur NGinfra – vatte de essentie van de dag mooi samen: “Weinig mensen in Nederland staan dagelijks stil bij het belang  van het op orde hebben van de gezamenlijke kritieke infrastructuren. Het is complex en omvangrijk en het uiteindelijke gebruik van deze infrastructuren staat op allerlei wijzen onder druk. Vraagstukken of uitdagingen zijn vaak vergelijkbaar voor infrabeheerders. Door samen op te trekken creëer je volume en een basis voor verandering. De wetenschap biedt essentiële kennis om samen met de praktijk de samenhang tussen kritische infrastructuren te beschouwen, om de discussie op de juiste wijze te voeren en de nodige veranderingen vorm te geven. Iedereen voelt de druk van vandaag en morgen in zijn werk, maar NGinfra creëert tijd en ruimte om de gedeelde zienswijzen en aanpak voor de lange termijn te agenderen.”

workshops

De eerste inhoudelijke bijdrage was van Sjouke Bootsma – Director Supply Chain Management bij TenneT. Hij vertelde hoe TenneT omgaat met de uitbreidingsopgave van het nationale elektriciteitsnetwerk. Deelnemers verdeelden zich vervolgens over diverse workshops om perspectieven te delen over arbeidsschaarste, ruimte vóór en óp de netwerken en eerlijke beprijzing.

Zelf maakte ik deel uit van een workshop waarbij een hypothetische oplossing werd aangedragen als standaard bij nieuwe infrastructuur: leidingtunnels. Door gebruik te maken van visualisaties van het krachtenveld in de huidige opzet van infrastructuur en de hypothetische werd inzichtelijk waar uitdagingen en kansen liggen. Qua belangen, cultuur, denkwijze. Maar ook kritisch beschouwd of je dit wel moet willen in een systeem waarbij groei nog altijd de norm lijkt. Zo konden we met elkaar ervaren dat cross-sectoraal werken complex is, maar dat je óók aan een oplossing kunt werken. Juist door breed te denken vanuit de keten.

cross-sectoraal samenwerken

Twee  infranetwerkbeheerders, John Voppen van ProRail en Egbert van der Wal van het Havenbedrijf Rotterdam, gingen in gesprek met ketenpartners Wouter Koolmees van de NS en Nanouke van ’t Riet-Visser van DB Cargo Nederland N.V. over het gebruik van infrastructuur en dan met name het spoor. Het werd daarbij duidelijk dat cross-sectoraliteit verder gaat dan alleen de infrastructuren bij ruimteverkenning. Systemen zijn belangrijk, maar ook de gebruiker van infrastructuur speelt een belangrijke rol bij het vinden van oplossingen.

Symbolisch zijn door de zes bestuurders van NGinfra cross-sectoraal expeditievoorwerpen uitgewisseld om te bekrachtigen dat ze samen de expeditie de komende vijf jaar opnieuw aangaan.

Nouchka Fontijn

Een andere bron van inspiratie was Olympisch bokser Nouchka Fontijn. Zij had de end key-note over eigenschappen die van pas komen bij een expeditie als het mee of tegen zit: mindset, teamwork, presteren onder druk en aanpassingsvermogen. Met name daar waar het tegenzit heeft de potentie het meest menselijke in ons naar boven te halen. Dat is de plek waar het – in mijn beleving – over gaat. Dat is de plek waar we elkaar als mens kunnen zien, vanuit kwetsbaarheid en oprechtheid. De plek waar we tot een diepere connectie met elkaar kunnen komen.

Iets wat in de toekomst misschien nog wel het meest nodig is om de complexiteit van cross-sectoraal samenwerken het hoofd te bieden. Er is nog genoeg Expeditie Ruimte.

Foto: Charles Batenburg, CBimages

Vervangingsopgave Nederland: een cross-sectorale benadering voor duurzame infrastructuur

In de schijnwerpers van de moderne samenleving lijkt Nederland vaak als een goed geoliede machine te draaien, maar achter de schermen worstelt het met de grootste vervangingsopgave ooit. De complexiteit van deze taak, gecombineerd met een gebrek aan overzicht en dreigende capaciteitstekorten, maakt het een uitdaging van ongekende proporties.

Een cruciale factor voor het succesvol aanpakken van deze immense opgave is cross-sectorale samenwerking. Het gebrek aan een totaalbeeld van de vervangingsopgave benadrukt de noodzaak van verbinding tussen overheden, bedrijfsleven, onderwijs, en kennisinstellingen. Samenwerking moet niet alleen worden gezocht wanneer nieuwe thema’s zoals klimaatverandering op de agenda staan, maar moet de ruggengraat vormen van de gehele aanpak.

De afhankelijkheid tussen verschillende organisaties en sectoren maakt gezamenlijke inspanningen essentieel. De vervangingsopgave is niet slechts een technisch vraagstuk; het is een complex maatschappelijk probleem dat vraagt om een holistische aanpak. Cross-sectorale samenwerking is de sleutel tot het creëren van een gezamenlijk totaaloverzicht, waarbij de middelen doelgericht kunnen worden ingezet voor het welzijn van de BV Nederland.

Knelpunten

Een van de knelpunten in deze opgave is het tekort aan gekwalificeerd personeel. Een holistische benadering vereist een gezamenlijke inspanning van overheid, bedrijfsleven en onderwijsinstellingen om praktische opleidingen te waarderen en te stimuleren. Het is niet alleen een kwestie voor de individuele organisaties. Het is een gezamenlijke verantwoordelijkheid om de benodigde vaardigheden te ontwikkelen én te koesteren. Daarbij mag ook het asielbeleid drastisch worden herzien omdat dit een aanvullend strategisch instrument zou moeten zijn.

Aanbestedingen, een ander pijnpunt in deze uitdaging, kunnen alleen effectief worden aangepakt door nauwe samenwerking tussen overheden en het bedrijfsleven. Een herziening van het rigide aanbestedingsproces, waarbij de markt en de overheid in harmonie opereren, opent de deur naar meer innovatie en flexibiliteit. Hierbij worden ook kleinere, snel schakelende organisaties niet uitgesloten, waardoor de gehele sector kan profiteren van frisse ideeën en efficiëntere processen. Dat vraagt om meer verantwoordelijkheid van opdrachtgevers in het dragen van risico’s in plaats van deze bij marktpartijen neer te leggen.

maatschappij en kernwaarden

De infrastructuur in Nederland is veelomvattend. Bruggen, viaducten, tunnels, aquaducten, sluizen, gemalen, vaarwegen, wegen, stuwen, spoorwegen, overgangen, kruisingen, zuiveringsinstallaties, rioolgemalen, productielocaties voor drinkwater, fietspaden, straten, kabels, leidingen, etc. Eigenlijk de volledige inrichting van de boven- en ondergrondse ruimte waarbij een vorm van transport mogelijk is. Het is de levensader van onze samenleving. Het vervangen en renoveren van deze cruciale “assets” binnen de kaders van milieu, klimaat en stikstofbeleid vergt naast samenwerking ook doordachte keuzes.

De infrastructuur van Nederland is daarmee een weerspiegeling van onze maatschappij en haar kernwaarden. Cross-sectorale samenwerking tussen overheden, bedrijfsleven, onderwijs, en kennisinstellingen is de sleutel tot het succesvol navigeren door deze uitdagende vervangingsopgave.

kruispunt

Het gebrek aan een totaaloverzicht van de vervangingsopgave heeft niet alleen gevolgen voor de infra organisaties zelf maar brengt ook de gehele BV Nederland in gevaar. De complexiteit, de dreigende schaarste aan grondstoffen, en de hoge bevolkingsdichtheid maken deze opgave tot een van de grootste uitdagingen ooit. Het zal moeilijk blijken om weloverwogen keuzes te maken, vooral wanneer de middelen beperkt zijn. De vervangingsopgave vraagt om prioritering binnen de beleidskaders van milieu, klimaat, en stikstof. Hierbij is cross-sectorale verbinding van essentieel belang. Het raakt de kern van hoe wij als samenleving omgaan met innovatie, arbeidswaardering, en overheidsbeleid. Nederland staat op een kruispunt, en het is in gezamenlijkheid dat we de weg naar een duurzame, innovatieve toekomst kunnen inslaan.

De vervangingsopgave is een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Cross-sectorale samenwerking is de sleutel tot succes, waarbij overheden, bedrijfsleven, onderwijs, en kennisinstellingen gezamenlijk een totaalbeeld moeten creëren en implementeren. Nederland kan deze uitdaging alleen overwinnen door samen de handen uit de mouwen te steken en te bouwen aan een duurzame, innovatieve toekomst.

Cross-sectoraal keuzes maken; afbeelding Maxime