Het conflict tussen Israël en het Midden-Oosten is opnieuw wereldwijd in het nieuws, met escalerend geweld, duizenden slachtoffers en een uitzichtloze situatie voor miljoenen mensen. Wat begon op 7 oktober met een aanval van Hamas escaleerde volledig met een genocide in Gaza.
Meer dan 50.000 doden volgens officiële cijfers. De strijd is niet langer beperkt tot Israël en de Palestijnse gebieden, maar heeft zich uitgebreid tot een regionale confrontatie met directe aanvallen tussen Israël en Iran.
Achter het conflict schuilt echter een complex systeem van oorzaken en gevolgen, diepgeworteld in geschiedenis, ideologie en geopolitiek. Om grip te krijgen op deze complexiteit, kan een BowTie-analyse helderheid bieden. Een gedachten-experiment om inzichtelijk te maken hoe het conflict is ontstaan, welke gevolgen het heeft en waar aanknopingspunten liggen voor duurzame oplossingen. Ofwel, het conflict bezien vanuit een assetmanagement perspectief.
De kern
De centrale gebeurtenis in de BowTie is het voortdurende conflict tussen Israël en verschillende landen en groeperingen in het Midden-Oosten. Dit conflict wordt sinds de oprichting van de staat Israël op 14 mei 1948 gekenmerkt door escalerend geweld, oorlog en regionale instabiliteit.
In de BowTie is een poging gedaan om oorzaken en gevolgen uiteen te zetten. Maar dit behelst voornamelijk de hoofdlijn. Elk vakje heeft weer een eigen verhaal wat het geheel buitengewoon complex maakt. Een BowTie analyse wordt vaak gebruikt binnen risicomanagement om tot de juiste interventies te komen die oorzaken wegnemen en/of gevolgen reduceren. En op deze manier waarde toe te voegen voor een organisatie. Of in dit geval, het Midden-Oosten en in het bijzonder Gaza.
Het conflict kent directe oorzaken, zoals grensgeschillen (Westelijke Jordaanoever, Gaza), vijandige ideologieën (zionisme, islamisme), militaire acties en geweld door extremistische groeperingen (zoals Hamas en Hezbollah). Maar onder deze directe triggers liggen diepere, structurele oorzaken die niet zomaar kunnen worden weggenomen.
Koloniaal verleden
De regio was eeuwenlang onderdeel van het Ottomaanse Rijk, waarna Groot-Brittannië het mandaat kreeg over Palestina. Europese machten trokken grenzen zonder rekening te houden met de lokale etnische en religieuze verhoudingen. De Balfour-verklaring (1917) en het Sykes-Picot-verdrag (1916) legden de basis voor tegenstrijdige beloften aan zowel Joden als Arabieren, wat leidde tot blijvend wantrouwen en rivaliteit
Trauma’s en collectief geheugen
De Holocaust aan Joodse zijde en de Nakba (de massale ontheemding en verdrijving van Palestijnen in 1948 door oorlogsgeweld, militaire operaties en de vernietiging van dorpen) aan Palestijnse zijde vormen diepe littekens die het conflict tot op de dag van vandaag voeden. Een aanbevelenswaardig boek om te lezen en het conflict te begrijpen is De Amandelboom van Michelle Cohen Corasanti.
Internationale inmenging en geopolitiek
Het conflict wordt versterkt door de belangen van externe machten waarvan de VS veruit de belangrijkste bondgenoot is van Israël. De recente inmenging van Amerika bij de bombardementen in Iran zijn daar exemplarisch voor. Volgens media vanwege de nucleaire dreiging – waarover Netanyahu al drie decennia roept – en onder het mom van een regime verandering. Waaruit blijkt dat er van het verleden niet veel is geleerd.
Politieke fragmentatie en economische malaise
Versplinterd leiderschap, armoede, werkloosheid en gebrek aan perspectief vergroten de voedingsbodem voor geweld en extremisme. Dit lijkt in de BowTie echt een vicieuze cirkel te zijn waarbij gevolgen nieuwe oorzaken worden enzovoorts. De aanval van Hamas op 7 oktober is daarmee zowel verwerpelijk als begrijpelijk, mits we de diepere oorzaken en onderliggende trauma’s onder ogen willen komen.
Gevolgen
De gevolgen van het conflict zijn verstrekkend en raken aan kernwaarden van samenlevingen wereldwijd. De gevolgen zijn uitgedrukt in de maatschappelijke waarden die eerder zijn gebruikt voor analyses op de website van LEAM. Een kleine greep uit de gevolgen in de BowTie.
Menselijk leed
Honderdduizenden doden en gewonden, psychotrauma’s en generaties zonder toekomstperspectief maken dat als het conflict nu zou eindigen, het nog generaties zal duren voordat dit leed een plek heeft gekregen. Miljoenen Palestijnen leven al decennia in kampen of ballingschap, met alle gevolgen voor regionale stabiliteit en humanitaire hulp.
Verharding en polarisatie
Het conflict leidt tot ideologische verharding, groeiende polarisatie in het Midden-Oosten én daarbuiten, tot aan universiteiten en politiek in Europa aan toe.
Economische en ecologische schade
Vernietiging van infrastructuur, verlies aan economische groei en grootschalige milieuschade door oorlogvoering maken dat het nagenoeg onmogelijk om met name Gaza weer op te bouwen en gezond te maken. Tenzij de internationale politiek in actie komt en zonder eigen belang de wederopbouw voor haar rekening neemt. Dit is wishful thinking.
De BowTie-analyse laat zien dat het conflict niet alleen een lokaal of regionaal probleem is, maar een systeemcrisis die invloed heeft op alle maatschappelijke waarden. Niet enkel in het Midden-Oosten, maar ook over de landsgrenzen heen wat zich vooral uit in politieke instabiliteit en burgerprotesten. Maar ook in de kosten voor olie en andere grondstoffen, een hogere volatiliteit op de beurzen en verharding.
Ook Europese landen dragen verantwoordelijkheid voor de huidige situatie, gezien hun rol in zowel het verleden als het heden. Structurele oplossingen vergen daarom veel meer dan militaire macht of economische sancties; ze vragen om oprechte diplomatie, vertrouwen en het adresseren van onderliggende oorzaken en het nemen van verantwoordelijkheid daarvan. Net als bij het beheer van infrastructuur vraagt het conflict om een integrale benadering: niet alleen reageren op incidenten, maar investeren in veerkracht, sociale infrastructuur en duurzaam herstel. Van belang daarbij is dat je een cultuur niet kan helpen die je niet begrijpt.
Reflectie en actie
Dit conflict raakt ons allemaal: via vluchtelingenstromen, economische gevolgen, geopolitieke spanningen en morele dilemma’s over mensenrechten en rechtvaardigheid. De vraag is (juist) niet wie gelijk heeft, maar vooral welk systeem we in stand willen houden. Door te kiezen voor systeemdenken, diplomatie en het versterken van maatschappelijke waarden, kunnen we bijdragen aan het beperken van het leed en het bouwen aan een duurzamere toekomst.
Of zoals Einstein het kon uitdrukken:
“We kunnen dit conflict niet oplossen met dezelfde manier van denken die het heeft veroorzaakt.”
