Europa heeft de afgelopen jaren verschillende maatregelen genomen om het energieverbruik terug te dringen en de overgang naar duurzamere energiebronnen te versnellen. Dit komt grotendeels voort uit de ambitie om klimaatverandering tegen te gaan, de energie-afhankelijkheid te verminderen en uiteindelijk een koolstofneutrale economie te realiseren tegen 2050.
Energie-efficiëntie
Zo is er bijvoorbeeld de Energie-Efficientierichtlijn met bindende maatregelen voor alle EU-lidstaten om het energieverbruik te verminderen. Zo is er bijvoorbeeld een richtlijn gericht op het verbeteren van de energieprestaties van gebouwen. Denk aan isolatie, efficiëntere verwarmingssystemen en slimme energiebeheertechnologieën. Vanaf 2030 moeten alle nieuwbouwprojecten ‘bijna-energieneutraal’ zijn.
Maar er zijn ook strengere eisen aan de energie-efficiëntie van apparaten gesteld, zoals koelkasten, wasmachines, en verlichting. Deze producten moeten voldoen aan strikte normen, en energiezuinigere opties worden gestimuleerd. Denk aan de A-labels etc.
Hernieuwbaar
Iedereen weet dat hernieuwbare energie volop wordt gestimuleerd vanuit de Europese Green Deal. Hernieuwbare bronnen zoals wind en zonne-energie moeten tenminste 40% van de totale energiebehoefte in 2030 leveren.
Europa zet een prijs op CO₂-uitstoot, waardoor bedrijven gestimuleerd worden om duurzame keuzes te maken en innovatieve, schonere technologieën te omarmen.
Ook wordt ingezet op slimme netwerken. Door het investeren in slimme meters en netwerken, kunnen we het elektriciteitsgebruik optimaliseren en bewuster met energie omgaan.
Terugleverheffing
En vooral dat laatste resulteert in vreemde conceptuele constructies die voor mij onbegrijpelijk zijn. In ieder geval in Nederland. Met de komst van terugleverheffing voor te veel opgewekte stroom word je als consument aangemoedigd deze stroom zoveel mogelijk zelf te gebruiken. Hoewel het aanbod per week verschilt en per seizoen nog meer. Dit eigen gebruik leidt juist tot de aankoop van producten die men eigenlijk niet nodig heeft. Inefficiëntie in het gebruik van apparaten, enz. Kritische kanttekening bij het gebruik van hernieuwbare bronnen zoals zon en wind is dat ze tot op heden elke 25 jaar vernieuwd moeten worden.
De terugleverheffing gaat in tegen de energie-efficiëntie, het gaat in tegen bewust energie verbruik (lees, minder verbruik van energie en/of geen onnodig verbruik van energie). Het stimuleert niet de aankoop van energiezuinige apparaten. Vanuit de politiek wordt geroepen dat met het afschaffen van de salderingsregeling de terugleverheffing moet verdwijnen. Alleen kan de politiek dat niet zomaar afdwingen.
wat doet nederland?
De Europese maatregelen hebben zeker effect. Het energieverbruik per inwoner is afgenomen en het aandeel van hernieuwbare energie in de totale energiemix is aanzienlijk toegenomen. Echter, om de doelen van de Green Deal voor 2050 te halen, is nog veel extra inzet nodig van zowel de EU als de individuele lidstaten. En wat doet Nederland?
Het klimaat verandert. Tot zover de meetdata betrouwbaar kan terugkijken wordt het duidelijk warmer op aarde. Zo warm dat klimaat alarmbellen al enige tijd afgaan. De consequenties zijn voorspellingen omgeven met een hoge mate van onzekerheid. Ik heb er zelfs een klimaat-risicomatrix voor ontworpen om de abstractie van de verandering te kunnen duiden.
Sinds An Inconvenient Truth van Al Gore kan het verband tussen de stijging van de temperatuur en de relatie met CO2 nog maar moeilijk ter discussie gesteld worden. Het lijkt een feit te zijn. Het is verfrissend om dit als experiment ter discussie te stellen. Want waar komen we dan op uit?
DisobeyArt Getty Images
simpel
Aangezien de mens vanaf de industriële revolutie veel extra CO2 is gaan uitstoten en dat tot op heden nog altijd veelvuldig doet en dus de concentratie CO2 versneld heeft laten toenemen wordt de schuld voor de stijging van de mondiale temperatuur neergelegd bij diezelfde mens. Dat is wel een heel simpele oorzaak voor de disruptie van een uiterst complex systeem als het klimaat. Was alles maar zo simpel.
complexiteit
Ligt de oorzaak echt bij de mens? Eerdere berekeningen laten zien dat de kans dat de huidige opwarming van de aarde een natuurlijke oorzaak heeft 0,00003% bedraagt. Wanneer we het ontstaan van leven op aarde vertalen naar een kosmische schaalverdeling over 24 uur dan is de prehistorie nog maar 10 seconden geleden ten einde gekomen. De huidige seconde waarin we nu leven bevat het begin van de moderne cultuur, wetenschap en technologische ontwikkeling. In deze seconde is de mensheid erin geslaagd een CO2 concentratie in de lucht terug te brengen op een niveau van 3 tot 5 miljoen jaar geleden.
Door monstername kunnen we als mensheid veel van toen reconstrueren. Maar niet de complexiteit van het klimaat. De vraag die ik stel is: “zijn er andere factoren behalve broeikasgassen die een verandering van klimaat teweegbrengen?” Een vervolgvraag zou dan zijn: “zo ja, hoe groot is de invloed van die factoren?” Welke aannames zitten er verborgen onder de 0,00003% en wat is daar niet in meegenomen? Het getal zelf zegt mij niet veel, ik kan het slechts aannemen. Maar ik kan niet ontkennen dat hoe complexer een systeem is, hoe minder we als mensheid ervan weten en begrijpen. Dat het in de VS zou koud is en in Europa zo warm kunnen klimaatwetenschappers niet (goed) verklaren. En dat is nu.
tegenstrijdig
Als klimaatverandering echt door de mensheid wordt veroorzaakt en zo alarmerend is, waarom zien we dan dagelijks zoveel tegenstrijdigheden? Een oorlog in Oekraïne zorgt voor het versneld van het gas afgaan. Maar elektriciteitscentrales werken op gas. En zelfs steenkool is weer in gebruik genomen. Er wordt geen (of veel minder) gas afgenomen uit Rusland, maar in de tussentijd halen we hetzelfde gas (al dan niet vermengd) uit Qatar en wat we tekortkomen uit de VS. Per schip! Dit zorgt voor een toename van emissies. En natuurlijk hoge lasten voor miljoenen burgers.
Het Brusselse geloof dat biomassa kan worden ingezet omdat het tot lagere emissie leidt is ook zo hardnekkig. Daarvoor moet gezond bos worden gekapt waardoor de natuurlijke opname en vastlegging van CO2 ook wegvalt. Het is een fabel dat je de wereld kan elektrificeren. Die capaciteit is er simpelweg niet. Alles met een batterij is eindig, door schaarste van grondstoffen.
wat zien we over het hoofd?
Het klimaat veranderd. Net als de biodiversiteit die steeds schraler wordt. Beide zijn ook gelinkt aan elkaar. Omdat de opwarming zo snel gaat, hebben soorten niet de tijd om zichzelf aan te passen aan de nieuwe omstandigheden. En andersom, bij het verdwijnen van soorten wordt minder CO2 opgeslagen.
Het staat buiten kijf dat de mens de aarde parasiteert. Onlangs zag ik het 2e deel van Avatar waarin regisseur James Cameron het publiek wederom meeneemt in de hebzucht van de mens en waar dat toe leidt. Het blijft een film, met herkenbare patronen.
Alles is met elkaar verbonden. Door energie en ondoorgrondelijke netwerken die we niet of nauwelijks begrijpen. Wie durft stellig te beweren dat het parasiteren van de aarde niet de aanleiding is van klimaatverandering? En wie durft stellig te beweren dat klimaatverandering louter en alleen komt door broeikasgassen en dan met name CO2 omdat er ongeveer 75 jaar aan betrouwbare meetdata is?
Wat zien we over het hoofd?
geen oorzaak, wel aanleiding
Assetmanagement gaat over keuzes maken onder onzekerheid. De keuzes die men mondiaal maakt lijken klimaatverandering te negeren. Hierdoor hebben bewegingen als Extinction Rebellion bestaansrecht. Dat vind ik bizar. De urgentie die men predikt is geenszins in lijn met de keuzes die men praktiseert.
Nu keuzes maken die achteraf verkeerd blijken is een groot gevaar, maar het alternatief is om geen keuzes te maken. En dan weten we één ding wel zeker, de mensheid heeft condities geschapen waardoor ze zichzelf uitroeit. Is het niet als gevolg van CO2, dan is het als gevolg van parasiteren.
De mens is niet de oorzaak van klimaatverandering, maar om meerdere redenen wel de aanleiding.
Als we doorgaan op de huidige weg zullen beschavingen één voor één vallen tot de grootste parasieten als laatste worden verzwolgen door de aarde die een nieuwe cyclus van herstel is begonnen. Alles is aan elkaar verbonden en de energie leeft voort.
Als je Avatar een beetje begrijpt, is dat helemaal niet zo erg.
Vandaag is het Earth Overshoot Day. Dit is de dag waarin een ingewikkelde formule met tal van aannames de mensheid verteld dat ze de natuurlijke hulpbronnen die de aarde per jaar kan leveren al heeft opgebruikt. Laat dit even op je inwerken.
De mensheid gebruikt op dit moment 74% meer dan van wat de ecosystemen van de planeet kunnen genereren. Dat komt overeen met 1,7 aardes. Vanaf vandaag werkt de mensheid op ecologische tekorten. Let wel, dit gaat over de hele planeet. Voor Nederland ligt de Country Overshoot Day op 27 april. In 2020 viel deze (mede door de coronacrisis) op 3 mei.
De wereldwijde populatie groeit. De economische activiteit groeit. De welvaart groeit. Consumentisme stijgt. De vraag naar grondstoffen stijgt. De energiebehoefte stijgt. De hoeveelheid afval en vervuiling neemt toe. De temperatuur op aarde stijgt. En snel ook!
Een Gotspe
De terugkerende boodschap is dat de mensheid nog steeds in staat is de mondiale temperatuurstijging te beperken tot niet meer dan twee graden. Theoretisch is dat juist. Praktisch onmogelijk. Drie decennia geleden was er momentum en politieke wil en draagkracht om actie te nemen met o.a. het Montreal Protocol. Dit zorgde voor een samenwerking van wetenschappers, industrie en politici, onder druk van de publieke opinie. Het leidde tot het uitbannen van CFK’s om het gat in de ozonlaag te herstellen. Maar wat er daarna gebeurde? Niets fundamenteels. De terugkerende boodschap is een gotspe. De klimaatplannen van de EU geven een antwoord, maar het is – in mijn beleving – te laat en te weinig. Over 30 jaar is de mondiale temperatuur (als we niets doen) opgelopen tot +3°C. Laten we de gevolgen aanschouwen.
Klimaat risicomatrix 2.0. Wat gebeurd er bij 3 graden opwarming?
Laten we ervanuit gaan dat 3°C een Zekerheid is. In de matrix de kans van voorkomen, rechtsboven.
Bij 3°C zijn de gevolgen, in deze matrix, ingeschaald op Ernstig. In een eerder artikel is het gebruik van de matrix én de omgang met onzekerheden uitgelegd. Dat lees je hier. Per maatschappelijke waarde zijn de gevolgen op hoofdlijnen uiteen gezet.
Gevolgen
Sociale samenhang (betrokkenheid)
Bij 3°C stijging van de globale temperatuur zullen de droge delen van de wereld nog veel droger zijn dan nu. Met extreme temperaturen tot gevolg en een onleefbaar klimaat. Dit zal leiden tot enorme stromen vluchtelingen. Niet 10 miljoen, niet 100 miljoen, maar mogelijk zelfs meer dan 300 miljoen mensen die op de vlucht zijn. De uitdaging van alle landen die nog leefbare gebieden hebben is hoe hier mee om te gaan. Beschavingen zullen onder druk komen te staan. De indeling van de landsgrenzen gaat nergens meer over en zullen vervagen.
Laat dit even op je inwerken.
Innovatie (kwaliteit leefomgeving)
Door de stijging van de temperatuur zijn natte delen van de wereld nog natter en droge gebieden droger. Het mediterrane gebied zal verwoestijnen en wordt onleefbaar. De mensen die vluchten komen ook uit gebieden waarvan je dat nu niet zou verwachten. Het landoppervlak op aarde zal voor meer dan 50% verdrogen. Dit zijn gebieden waar geen bomen of andere vegetatie kan worden aangeplant. De extreme hitte die periodiek zal voorkomen treft 2 – 6 miljard mensen. Ofwel meer dan 80% van de wereldbevolking.
Laat dit even op je inwerken.
Veiligheid (publiek en omgeving)
Een mondiale zeespiegelstijging van 1 – 2 meter is reëel. Voor Nederland is het een geluk dat deze stijging waarschijnlijk niet direct op de Noordzee van toepassing zal zijn. De Noordpool is alweer een decennium ijsvrij. Door de stijging van de zeespiegel, maar ook door de hoeveelheid aan flashfloods die sinds de jaren 20 een normaliteit zijn geworden, staat een leefgebied onder water van 5k – 15k km2. Een gebied vergelijkbaar met Noord- en Zuid-Holland plus Zeeland. Dit zijn dus gebieden waar niet meer gewoond kan worden. Kuststeden staan met enige regelmaat (deels) onder water.
2% van het water op aarde is drinkbaar. Bij 3°C is dat nog maar 1,3%. Orkanen en vuurstormen komen wereldwijd geregeld voor. De uitwerking hiervan is verwoestend.
Laat dit even op je inwerken.
(Volks)gezondheid (milieu en bedreiging)
3°C opwarming zorgt voor een tekort aan water dat 1 tot 2 miljard mensen treft. Het aantal mensen dat overlijdt als gevolg van overstromingen zal oplopen tot mogelijk 300 miljoen. Bij 3°C gaan er zullen veel factoren elkaar versterken (positive terugkoppeling). Het tempo van verdere opwarming versnelt naar een punt dat de opwarming onomkeerbaar is. De Amazone is niet meer. Ze zal bijna volledig zijn afgestorven. De natuur is niet in staat om zich in zo’n kort tijdsbestek aan te passen aan de veranderende temperatuur. In het natuurlijke proces had ze daar miljoenen jaren de tijd voor.
Laat dit even op je inwerken.
Welzijn (mens en dier)
In 2050, de periode dat de mondiale temperatuur met 3°C is toegenomen, heeft de wereldbevolking te maken met een groot en structureel voedseltekort. De hongerdood neemt alleen maar toe. Nog eens minimaal 4 miljoen mensen extra zullen overlijden door voedseltekort. Nu al overlijden er dagelijks 24.000 mensen aan honger en er leven 155 miljoen mensen in acute hongersnood.
100 – 300 miljoen mensen zullen geen thuis meer hebben. Voor dieren (de soorten die nog leven) is het leefgebied inmiddels met meer dan 50% gereduceerd. Het aantal mensen dat als direct gevolg van de hitte overlijdt wordt geschat op 50 – 80 miljoen.
Laat dit even op je inwerken.
Welvaart (maatschappelijke gevolgkosten)
Als iets met onzekerheid is omgeven is het wel wat het financieel opvangen van de voorgaande gevolgen – voor zover dat überhaupt mogelijk is – kost. Bij 3°C kan de rekening globaal oplopen tot 3 Biljoen. € 3.000.000.000.000,-. Per jaar!
Laat dit even op je inwerken.
Hoe langer er wordt gewacht met het uitvoeren van plannen om de mondiale temperatuur in de hand te houden, hoe hoger de rekening. Deze rekening is een veelvoud van de uitgaven. Voor een assetmanager is dit een no-brainer.
Hoop
Het zal een wonder zijn als de mensheid is staat is een uitvinding te doen om omgekeerde emissie te realiseren. Wanneer de wereld morgen stopt met CO2 en andere broeikasgassen uitstoten, dan zal de opwarming nog jaren doorgaan en de hoeveelheid broeikasgas zal niet zomaar afnemen. Onze manier van leven is niet houdbaar. We moeten als mensheid over onze eigen schaduw springen. Meerdere keren. Ik denk niet dat dit mogelijk is met overheden die voornamelijk sanctioneren i.p.v. faciliteren.
Overheden faciliteren ontwikkeling en techniek vanuit economische perspectief. Maar economische groei gaat niet samen met de uitdaging waar de mensheid voor staat. Een globale aanpak is nodig, maar kan worden aangejaagd door nationale voorbeelden. Faciliteer mensen om zelf klimaatbewuste keuzes te maken door geld aan hen beschikbaar te stellen. Maak ze onvoorwaardelijk onafhankelijk van werk en inkomen door een basisinkomen te garanderen. Ik geloof dat mensen graag bijdragen aan een wereld die toekomst biedt aan de generaties na ons. Geef ze de middelen om dat ook te kunnen doen. Daarvoor is een besef van de urgentie nodig. En daar gaat het mis.
Het dagelijkse nieuws wordt gekaapt door coronacijfers en ~maatregelen wat maximaal afleidt van de werkelijke uitdagingen. Een volk dat polariseert ten faveure van het eigen ego helpt zichzelf radicaal de afgrond in als het geen afstand neemt om te beschouwen welke golf er werkelijk dreigend is. Er is nog hoop! Daar waar de crisis zichtbaar en tastbaar wordt ontstaat verbroedering. We steunen en helpen elkaar.
