De wereld verkeert in een fase van fundamentele geopolitieke verschuivingen. De decennialange dominantie van de Verenigde Staten als leidende macht wordt steeds meer ter discussie gesteld, terwijl opkomende economieën zoals China, India en Brazilië een prominenter podium opeisen. In deze context is het noodzakelijk dat niet enkel Nederland maar ook Europa zichzelf kritisch beziet: blijft het een volger in de wereldorde, of grijpt het de kans om regie te nemen en een nieuwe koers te bepalen?
Een gewaagd gedachte experiment in dit licht, is het verbreken van de economische en politieke banden met de Verenigde Staten, en het aansluiten bij BRICS. Hoewel dit radicaal en dapper klinkt, biedt deze stap niet alleen risico’s, maar ook ongekende kansen voor Europa. Kunnen we zowel de voordelen als de mogelijke valkuilen van deze gedachte beschouwen door een assetmanagement bril in termen van kans en risico?
De kansen van dit gedachte experiment
Europa als strategische leider binnen BRICS
Een toetreding van Europa tot BRICS kan de dynamiek binnen deze groep drastisch veranderen. Europa brengt niet alleen economische kracht met zich mee, maar ook een unieke diplomatieke traditie van samenwerking en vredesbevordering. Door een leidende rol te spelen, kan Europa proberen BRICS te transformeren van een coalitie met uiteenlopende belangen tot een kracht die streeft naar een multipolaire wereldorde waarin evenwicht en stabiliteit centraal staan.
Economische diversificatie
Het versterken van de banden met BRICS-landen biedt Europa toegang tot nieuwe markten en grondstoffen. Dit vermindert de afhankelijkheid van traditionele handelspartners zoals de VS. Tegelijkertijd kan Europa profiteren van de groeiende consumptie in opkomende economieën, wat innovatie en economische groei kan stimuleren. En tegelijkertijd ook druk houden op internationale klimaatafspraken
Druk op de VS: kans op hervorming
Een breuk met Europa zou voor de Verenigde Staten een serieuze wake-up call kunnen zijn. Het “America First”-beleid leidt vermoedelijk steeds meer tot internationale vervreemding en spanning binnen het bondgenootschap. Echter het verlies van een historische bondgenoot als Europa kan de VS dwingen om zichzelf opnieuw uit te vinden. Dit zou kunnen leiden tot een terugkeer naar multilateralisme en een herwaardering van democratische waarden. Iets wat ook de wetenschappelijk raad voor het regeringsbeleid (WRR) adviseerde voor de rol van Nederland in een fragmenterende wereldorde.
Een meer gebalanceerde wereldorde
Door zich bij BRICS aan te sluiten, kan Europa bijdragen aan het einde van een wereldorde die gedomineerd wordt door één macht. Een multipolaire wereld waarin meerdere grootmachten samenwerken, biedt kansen voor meer stabiliteit en wederzijds respect tussen culturen en ideologieën. Dit kan de basis leggen voor een evenwichtigere en rechtvaardigere wereld waarin alle mensen kunnen gedijen.
De uitdagingen van dit gedachte experiment
Afhankelijkheid van autoritaire regimes
Hoewel BRICS economische kansen biedt, bestaan er ook risico’s. Landen zoals Rusland en China hebben regimes die in strijd zijn met Europese kernwaarden. Samenwerking met deze staten vereist een delicate balans tussen pragmatiek en het bewaken van Europa’s democratische identiteit. Zonder duidelijke afspraken kan Europa politiek afhankelijk worden van deze machten. Dit vraagt een buitengewoon stabiele unie wat het nu niet is.
Economische en geopolitieke schokken
Een breuk met de VS zou grote economische gevolgen hebben. De Verenigde Staten zijn een van Europa’s belangrijkste handelspartners. Het wegvallen van deze handelsstromen kan leiden tot een economische recessie, stijgende werkloosheid en instabiliteit. Bovendien zou een verzwakte NAVO Europa kwetsbaarder maken voor externe bedreigingen. Tegelijkertijd iets waarop nu al wordt gezinspeeld zoals de woorden van NAVO baas Rutte onlangs waarin werd opgeroepen rekening te houden en voor te bereiden op oorlog. Maar met wie? Het oorverdovende stilzwijgen vanuit de NAVO richting de provocaties van Trump zijn op zijn minst opmerkelijk.
Interne verdeeldheid binnen de EU
Niet alle Europese landen zullen dit voorstel omarmen. Met name Oost-Europese landen, zoals Polen en de Baltische staten, zijn sterk afhankelijk van Amerikaanse veiligheidsgaranties. Maar ook Rusland gezinde staten als Hongarije zullen dwarsliggen. Een breuk met de VS kan leiden tot interne spanningen binnen de EU, waardoor Europa’s positie juist verzwakt en daarmee een speelbal wordt.
Reactie van de VS
De VS zal zich niet zomaar neerleggen bij een dergelijk verlies. Economische sancties, politieke druk en het versterken van allianties buiten Europa behoren tot de mogelijkheden. Een vijandige relatie tussen de VS en Europa zou de geopolitieke instabiliteit vergroten. Hoewel dat niet direct aannemelijk is, maar zal zeker afhangen van de primaire reactie van Trump.
Assetmanagement: een methodische benadering
De keuzes waar Europa voor staat, kunnen ook worden benaderd door de lens van (risico gebaseerd) assetmanagement. Deze methodiek, die traditioneel wordt toegepast op fysieke assets zoals bijvoorbeeld infrastructuur, biedt een gestructureerde manier om strategische beslissingen te nemen door risico’s, kosten en kansen zorgvuldig tegen elkaar af te wegen. Op geopolitiek niveau kunnen we dezelfde principes toepassen.
1. Identificatie van geopolitieke assets
Europa beschikt over een breed scala aan “assets” die van invloed zijn op zijn geopolitieke positie:
- Economische assets: Toegang tot markten, grondstoffen en productieketens.
- Politieke assets: Invloed in internationale instellingen zoals de VN, WTO en IMF.
- Militaire assets: De NAVO en Europese defensiesamenwerking.
- Culturele en ideologische assets: Democratische waarden en soft power.
Een risico gebaseerde aanpak begint met het inventariseren van deze assets, inclusief hun huidige staat, belang en kwetsbaarheden. Bijvoorbeeld: Hoe afhankelijk is Europa van Amerikaanse technologie? En hoe kwetsbaar is die afhankelijkheid binnen een BRICS-samenwerkingsverband?
2. Risico-identificatie en -analyse
Bij een mogelijke overstap naar BRICS moet Europa risico’s systematisch beoordelen. Voorbeelden van risico’s:
- Economische risico’s: Het verlies van handel met de VS versus toegang tot nieuwe markten binnen BRICS.
- Politieke risico’s: Interne verdeeldheid binnen de EU, of druk van autoritaire BRICS-landen zoals Rusland en China.
- Militaire risico’s: Verzwakking van de NAVO en mogelijke escalatie van geopolitieke spanningen met de VS.
- Reputatierisico’s: Hoe beïnvloedt samenwerking met regimes die in strijd zijn met Europese waarden de perceptie van Europa wereldwijd?
Een risicomatrix, het gebruikelijke afwegingskader voor assetmanagement besluiten, kan helpen om deze risico’s te visualiseren op basis van impact en waarschijnlijkheid. Bijvoorbeeld: het risico op economische sancties van de VS kan hoog scoren op impact, maar matig in waarschijnlijkheid, afhankelijk van de diplomatieke strategie.
3. Afweging van risico’s versus kansen
Een kernprincipe van assetmanagement is dat niet alle risico’s vermeden hoeven te worden. Sommige risico’s kunnen beheerst worden als ze gepaard gaan met grote kansen. Dit geldt ook hier:
- Kansen afwegen: De toegang tot groeiende markten zoals India en Brazilië kan economische voordelen opleveren die opwegen tegen het verlies van traditionele handelspartners.
- Risicobeheersing: Het aangaan van BRICS-samenwerking kan worden beperkt door specifieke voorwaarden, zoals het behoud van politieke autonomie of de versterking van interne Europese defensiecapaciteit.
4. Beheer en monitoring van geopolitieke strategieën
Net als bij fysieke assets vereist geopolitieke samenwerking continu beheer en monitoring. Europa zou een “geopolitiek dashboard” kunnen ontwikkelen waarin het indicatoren zoals economische groei, diplomatieke relaties en geopolitieke spanningen monitort. Een voorbeeld hiervan is hoe Europa al energieafhankelijkheid van Rusland reduceert sinds de oorlog in Oekraïne.
Een indicator voor de stabiliteit en bedreigingen in de wereld wordt jaarlijks uitgedrukt in de Doomsday Clock. Op 28 januari 2025 volgt een nieuwe bijstelling. Blijft het 90 seconden voor twaalf?
Scenario’s
Om de risico gebaseerde benadering te illustreren, kunnen we enkele scenario’s benoemen
Nauwere samenwerking met BRICS
Kans: Toegang tot nieuwe grondstoffen zoals lithium en nikkel (belangrijk voor de energietransitie).
Risico: Vermindering van handel met de VS, wat een mogelijke daling van 1,5% BBP veroorzaakt.
Strategie: Creëren van strategische reserves en investeren in eigen productiecapaciteit.
Behoud van trans-Atlantische alliantie
Kans: Stabiliteit binnen NAVO en versterking van traditionele allianties.
Risico: Beperkte economische groei door afhankelijkheid van eenzijdige partnerschappen.
Strategie: Evenwichtige diplomatie voeren met BRICS-landen om escalatie te voorkomen.
Hybride aanpak
Kans: De voordelen van BRICS benutten zonder volledig te breken met de VS.
Risico: Politieke druk van beide kanten om positie te kiezen.
Strategie: Een actieve rol spelen als bemiddelaar in de geopolitieke arena.
Een kansrijk én complex pad
Het idee om Europa’s banden met de VS te verbreken en zich aan te sluiten bij BRICS is meer dan een gewaagd experiment; het is een uitnodiging om opnieuw na te denken over Europa’s rol in de wereld. Hoewel de uitdagingen aanzienlijk zijn, biedt dit scenario ook kansen voor een multipolaire wereld waarin stabiliteit, samenwerking en wederzijds respect centraal staan.
Met een heldere strategie en een risico gebaseerde benadering kan Europa niet alleen zichzelf versterken, maar ook bijdragen aan een rechtvaardigere wereldorde. Door risico’s systematisch te beheren en kansen maximaal te benutten, kan Europa daadwerkelijk regie nemen over zijn toekomst. De vraag is: durft Europa dit gedachte experiment als uitdaging aan te gaan?
