Een paar weken terug verscheen de podcast Van het gebaande Padcast. Deze podcast verliep niet zoals plan, maar de opbrengst was puur, rauw en eerlijk. En aan het einde van de podcast viel de term verstillen. Verstillen op de Camino naar Santiago de Compostella. Louter toeval dat de podcast die ik een week later mocht meemaken ging over de kracht van verstillen. Hoe kun je deze kracht inzetten tijdens het faciliteren van sessies?
Tijdens deze aflevering van De Facilitator Podcast van Jeroen Blijsie ga ik hier verder op in. Kan je het kort laten ervaren als luisteraar en geef ik een voorbeeld van een werkvorm die superkrachtig is om in een sessie te gebruiken. En ja, ook de Camino komt als een mooi bruggetje voorbij en de fases die je doorloopt. Waarbij vooral de laatste fase linkt aan de kracht van verstillen.
Een goede vraag die mij onlangs werd gesteld: wat bedoel je precies met een training faciliteren?
Terechte vraag! Er is namelijk een belangrijk verschil tussen trainen en faciliteren. Trainen is in de kern het overbrengen van kennis of vaardigheden. Vaak op een gestructureerde wijze en gericht op het behalen van leerdoelen. Een trainer is dan meestal een expert.
Faciliteren is in de kern het ondersteunen van een groep om gezamenlijk een doel te bereiken. Een facilitator stelt vragen, stimuleert discussie, bevordert samenwerking en helpt een groep om tot oplossingen te komen. Niet vanuit de inhoud, want daar weet de facilitator eigenlijk weinig tot niets van.
Combineren van beide
Als ik een training assetmanagement geef dan combineer ik beide. Dat begint al bij de opstelling in de ruimte en de grootte van de ruimte zelf. De opstelling “dwingt” al bijna tot een samenwerking. De grootte van de ruimte bepaald de mate van beweging die ik kan creëren. Denk aan een kringopstelling, geen tafels en een zekere nabijheid.
De start van een training begint eigenlijk altijd met een vraag aan de groep die ze in duo’s mogen beantwoorden. Het zorgt voor een veilige bedding en dwingt tot nadenken wat je bijvoorbeeld uit de dag wilt halen. Ik maak gebruik van kringdialogen. En zonder dat ik ook maar iets inhoudelijks heb verteld worden er al volop beelden en ideeën over de inhoud gedeeld.
Een volgende opdracht kan zijn inde vorm van een puzzel die de groep moet oplossen. Dit doen we staand en bewegend door de ruimte. Er is maar één oplossing. Het dwingt tot samenwerken en men is met dei inhoud bezig. Als groep komen ze er echt wel uit. Als facilitator luister ik heel goed naar wat er gezegd wordt. Wat komt er voorbij, welke gedachten en welke overtuigingen. Eenmaal consensus in de groep over de oplossing, dan wissel ik naar de trainerstrol. Stap voor stap leg ik uit waarom hun oplossing juist is, ga ik in op wat is gezegd en gehoord en maken we het rond.
Dit gaat de hele dag zo door. Afgewisseld met verschillende werkvormen die allemaal iets anders oproepen. De groep ontdekt, zo nodig stuur ik bij. Alles in een geheel en steeds de cirkel rond maken door de toepassing te toetsen in de eigen organisatie. Aan het einde van de dag – die bestaat uit ervaren, ondervinden, onderzoeken, confronteren, voeden, bewegen, verstillen en reflecteren – gaan de deelnemers altijd met voldoening en dankbaarheid naar huis.
Dat is supergaaf om iedere keer weer te zien. Wat anderen erover zeggen lees je hier. Ook zoiets moois meemaken? Je weet me te vinden.
In alle organisaties waar ik voor mag werken wordt gebruik gemaakt van een bedrijfswaardenmatrix of risicomatrix. Met de matrix worden risico’s ingeschaald op verschillende bedrijfswaarden. Een bedrijfswaarde die daarbij altijd terugkomt is in de vorm van veiligheid. Soms heet het anders, maar het gaat in de kern over de veiligheid en/of het verzuim van medewerkers en/of de publieke omgeving.
De effecten worden voornamelijk uitgedrukt in een fysieke werkelijkheid. Bijvoorbeeld klein letsel waarbij een EHBO behandeling voldoet. Of letsel in de vorm van tijdelijkheid of blijvend. De effecten vertalen zich ook naar kort tot langdurig verzuim, invaliditeit en overlijden.
Agressie
Met name werknemers in de publieke sector krijgen te maken met o.a. agressie van burgers. Weginspecteurs en wegwerkers bijvoorbeeld. Of handhavers. Als baliemedewerkers bij overheden. Soms zijn dergelijke confrontaties zo heftig dat ze traumatiserend zijn. Of ze halen verborgen trauma’s, overtuigingen en overlevingsmechanismen naar boven met als gevolg heftige geestelijke klachten. Ook dit gaat over veiligheid maar is van een andere orde die wel degelijk zijn weerslag heeft op de bedrijfswaarden.
QALY
De hoogte van een AOV verzekering wordt mede bepaald of arbeidsongeschiktheid voor geestesziektes wel of niet wordt meeverzekerd. En toch zie ik geestelijke gezondheid nog niet terugkomen in risicomatrices binnen de infrasector. Wel pogingen daartoe. Bijvoorbeeld door het opnemen van QALY’s (quality-adjusted life year) wat staat voor een extra levensjaar in goede gezondheid. Arbeidsomstandigheden en/of beroepsziekten kunnen van dien aard zijn dat ze een effect hebben op de QALY.
Waar de QALY voor in het leven is geroepen is echter een kosten-baten analyse voor het wel of niet krijgen van een behandeling in de zorg. Een QALY wordt gewaardeerd op ongeveer € 80k voor elk gewonnen levensjaar in goede gezondheid.
Geestelijke gezondheidsladder
LEAM gebruikt daarom een zgn. geestelijke gezondheidsladder als extra toevoeging aan de risicomatrix. De geestelijke gezondheidsladder beschrijft verschillende stadia van geestelijke gezondheidseffecten, van milde stress tot ernstige aandoeningen zoals psychose.
Daarbij worden 8 niveaus onderscheiden. Terwijl een inschatting is dat er in de praktijk hooguit 6 worden gebruikt.
Niveaus van geestelijke gezondheid
Milde Stress
Symptomen: Gevoelens van spanning, lichte angst, moeite met ontspannen.
Effecten: Kan leiden tot verminderde concentratie en productiviteit, maar meestal beheersbaar met zelfzorg en ontspanningstechnieken.
Effecten: Ernstige beperkingen in dagelijks functioneren, noodzaak van langdurige behandeling en ondersteuning.
Psychose
Symptomen: Verlies van contact met de realiteit, hallucinaties, wanen, ernstig verstoord denken en gedrag.
Effecten: Acute noodsituatie die onmiddellijke medische interventie vereist, langdurige impact op geestelijke gezondheid en functioneren.
Het is belangrijk om te erkennen dat geestelijke gezondheid een continuüm is en dat vroege interventie en ondersteuning cruciaal zijn om ernstigere aandoeningen te voorkomen. Om die reden alleen al is het onderkennen van de risico’s die hiertoe kunnen bijdragen van groot belang.
Te beginnen met het opnemen van de geestelijke gezondheidsladder in de effecten van de risicomatrix.
