De wereld moet veranderen onder druk van een veranderend klimaat en een schrikbare afname van de biodiversiteit. Beide veroorzaakt door kapitalistisch denken en handelen onder het mom van oneindige economische groei. Dichter bij huis is het niet veel beter. Woningnood, zorg, voedsel, energie en sociale zekerheid staan allen onder druk. Het vertrouwen in politiek en instituties lijkt tot op het vriespunt gedaald. Het weerleggen van de focus op uitdagingen naar kansen biedt echter nieuw perspectief. Niet bezien vanuit oneindige economische (groene) groei, maar vanuit maatschappelijke waarden waarin jij jezelf kan herkennen.
Assetmanagement is in de kern risico gedreven. In veel organisaties waarvoor ik werkzaam ben ontstaat de wens om met het bedrijfswaardenmodel (afwegingskader voor het maken van de juiste investeringsbeslissingen) ook kansen te wegen. Een op risico gebaseerd kader is echter niet bedoeld voor het afwegen van kansen. Investeringsbeslissingen vinden hun legitimatie met name in risico’s. Wanneer een investeringsbeslissing de legitimiteit in een kans vind, dan is dat overwegend gebaseerd op de opportuniteit om veel geld te verdienen of te besparen. Ofwel economische groei te realiseren. De maatschappelijke en mondiale uitdagingen vragen echter om een bredere afweging dan enkel een financiële. Al is het maar omdat groei altijd samen gaat met meer verbruik van grondstoffen. De grootste mondiale uitdaging is niet meer, maar minder gebruik van grondstoffen.
Maatschappelijke kansenmatrix
Getracht is om de matrix zo leesbaar mogelijk te houden. Praktisch is daarom focus gelegd op effecten die optreden bij een voorziene maatregel / investeringsbeslissing. De matrix is niet af. Het is een eerste opzet met als doel een dialoog te starten en de matrix te verrijken. Focussen op risico’s is nuttig en noodzakelijk. De maatschappelijke uitdagingen waar we voor staan zijn echter zo omvangrijk dat risico’s verlammend werken en om die reden (vaak) worden genegeerd. Focus op kansen zijn hoopgevend en kunnen verandering juist aanjagen.
De matrix lezen
Links staan de effecten ofwel de opbrengsten. De gekozen woorden lopen van opportuniteit tot aan fenomenaal. Rechts de mogelijkheid van voorkomen (Bewust niet de kans van voorkomen omdat kans juist de uitkomst is van de matrix). Het snijpunt waar mogelijkheid opbrengsten samenkomen geeft de kans van de maatregel weer. De kansen lopen van Miniem (M) naar Bescheiden (B), Redelijk (R), Aanzienlijk (A) tot Veelbelovend (V).
In de matrix staan een aantal begrippen die een toelichting vragen. De afkorting e.t.u. staat voor en toekomstige uitdagingen. Met volatiliteit wordt in deze context bedoeld de mate waarin mensen vertrouwen hebben in hun eigen (economische) situatie. Een lage volatiliteit wijst op veel vertrouwen. Een hoge volatiliteit om weinig vertrouwen. M.O. staat voor Maatschappelijke Opbrengsten.
Vingeroefening met maatregelen
Alle uitdaging van vandaag te samen zijn fors. Het is eenvoudig om initiatieven die de uitdagingen het hoofd moeten bieden af te branden. Ingewikkelder wordt het om met een eigen visie te komen.
Bijvoorbeeld een visie op een maatschappij waarbij niet het economisch belang en bedrijven voorop worden gesteld, maar inwoners. Mensen staan centraal waarbij gelijkheid wordt nagestreefd. Mensen maken een economie in plaats van andersom.
Om de matrix te toetsen heb ik als vingeroefening een aantal (controversiële) maatregelen benoemd en vervolgens ingeschaald in de matrix. Daarbij heb ik altijd gekozen voor de mogelijkheid “waarschijnlijk.”
Onvoorwaardelijk basisinkomen
Iedereen heeft recht op zelfbeschikking. Dit kan gezien worden als een element van de persoonlijke vrijheid, en daarmee als een grondslag van mensenrechten. Het basisinkomen geeft ruimte en vrijheid om de eigen waarden na te streven. Dit is een grondrecht en zorgt voor duidelijkheid, inkomenszekerheid, minder stress en daartoe een betere gezondheid. Iedere inwoner van Nederland van 18 jaar en ouder heeft recht op een onvoorwaardelijk basisinkomen van € 2.000, – per maand. Dit is vrij te besteden. De samenstelling van het huishouden maakt daarbij niet uit. Deze maatregel is voorwaardelijk voor alle hier opvolgende maatregelen.
Deze maatregel kost heel veel geld. Er zijn ongeveer 13 miljoen 18+ inwoners die dus elk op jaarbasis € 24.000,- aan basisinkomen ontvangen. Zonder voorwaarden! Dat is een uitgave van ruim € 300 miljard per jaar. Het valt te bezien of de opbrengsten dit rechtvaardigen.
Vervallen toeslagen
Het onvoorwaardelijk basisinkomen biedt voldoende houvast dat toeslagen overbodig maakt. Uitkeringsinstanties en ~regels worden overbodig. Daarmee vervallen dus alle toeslagen als: kinderbijslag, ouderschapskorting, WW uitkeringen, zorg toeslag, bijstand, enzovoorts.
Deze maatregel draagt op zichzelf niets bij en biedt op alle waarden een minimale kans. Deze maatregel is vooral bedoeld om het onvoorwaardelijk basisinkomen mogelijk te maken. Met het wegvallen van het toeslagen apparaat wordt per jaar c.a € 90 miljard bespaart . De overheidsbegroting voor 2022 bedraagt € 353 miljard. Sociale zekerheid neemt daarvan 27% voor haar rekening (bron: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/prinsjesdag/inkomsten-en-uitgaven-van-het-rijk-2022) Dat schiet op.
Hervormen belastingen
Met het onvoorwaardelijk basisinkomen heeft iedere inwoner een sterke basis van waaruit eigen keuzes gemaakt kunnen worden. Mensen willen (maatschappelijke) zingeving en zullen werk doen dat bij hen past. Deze vrijheid kan enkel worden ervaren als iedereen bijdraagt aan de bekostiging ervan door eerlijke belasting en verdeling van kapitaal.
Daarom betaalt iedereen een eerlijke belasting. Tot een inkomen van € 25.000 is iedereen vrijgesteld van belasting.
- Bedragen boven € 25.000 en tot € 50.000 wordt 40% belasting afgedragen.
- Alles boven € 50.000 wordt belast met 75%.
Dit inkomen is inclusief het basisinkomen en staat los van één of meerpersoonshuishoudens. Thuiswonende kinderen zijn uitgezonderd.
Werken draagt bij aan zingeving. Vanuit dat perspectief kunnen hoge lonen progressief worden belast. Net als nu, maar dan met hogere schijven. Een inkomen van € 150.000 bovenop het basisinkomen geeft een belastingdruk van (25 x 0,4) + (125 x 0,75) = € 103.000. Het netto inkomen bedraagt dan € 71.000,-
De rijksinkomsten bedragen in 2022 334 miljard. Deze zouden dus fors toenemen. Zo fors, dat het basisinkomen inmiddels is gerechtvaardigd. Met deze forse belasting krijg je wel iets terug: gratis zorg én onderwijs.
Geen aftrekposten
In het verlengde van de hervorming: eenvoud is troef! Het ontwijken van belasting moet worden uitgebannen. Daarmee kan bijvoorbeeld een rem worden gezet op de stijging van vastgoed als gevolg van de leencapaciteit door aftrek. De aftrek van hypotheekrente wordt per direct stopgezet.
Wanneer de hypotheekrente wordt stopgezet is een aanvullende maatregel nodig om tot een eerlijkere verdeling van welvaart te komen.
Stimuleren van duurzame bouw
Een hypotheek mag maximaal 90% van de getaxeerde woningwaarde bedragen wanneer deze duurzaam is gebouwd. De hoogte van dit percentage wordt lager naarmate het materiaalgebruik voor woningen minder duurzaam is. Duurzaamheid geldt ook voor het verkrijgen en transport van materialen.
Voor panden die niet duurzaam zijn is meer eigen vermogen nodig. Starters op de woningmarkt hebben vanaf 18 jaar kunnen sparen mede door het basisinkomen waardoor het toetreden tot de woningmarkt makkelijker is. Prijzen van vastgoed zullen minder snel stijgen. Overwaardering valt weg.
Er dient een rem gezet te worden op de prijsontwikkeling van (duurzame) materialen. Niet door een plafond, maar wederom door eerlijke belasting van bedrijven.
Inzet pensioenreserves
De bekostiging van de maatschappelijke verduurzaming mag niet worden afgewend op de jonge generatie daar zij niet of nauwelijks hebben bijgedragen aan de toestand van het huidige milieu en klimaat. Pensioenreserves inzetten voorkomt dit. Er is geen armoedeval door het onvoorwaardelijk basisinkomen. Dit moet in de wet verankerd zijn.
De opgebouwde pensioenen kunnen geheel of gedeeltelijk worden gebruikt voor het verduurzamen van huidig en nieuw vastgoed. Deze mogelijkheid kan door de eigenaar van het pensioen zelf worden gekozen en is niet verplicht.
Ook voor de pensioenuitkering geldt dezelfde progressieve belasting.
Gelijkgeschakelde belastingtarieven voor bedrijven
Bedrijven betalen volledige belasting. Wereldwijd worden belasting tarieven voor multinationals gelijkgeschakeld. Een korting geldt voor multinationals die de wereld zichtbaar vergroenen.
Gelijkschakelen heeft enerzijds tot doel om te voorkomen van het uitspelen van landen tegen elkaar. Bijvoorbeeld door te dreigen de productie naar andere landen te verplaatsen. Ook moet het lage lonen en schending van mensenrechten voorkomen. Duurzame (sociale) innovatie kan op deze manier worden bevorderd.
Nederland kan als ontwikkeld land met een infrastructuur die zich kan meten met de beste ter wereld natuurlijk ook hogere belastingen voor bedrijven veroorloven.
Bedrijven die bezig blijven met moreel verwerpelijke constructies snijden zichzelf mogelijk in de vingers. Werknemers zijn eerder geneigd te kiezen voor werk dat dichter bij henzelf en de eigen waarden ligt. Door het onvoorwaardelijk basisinkomen is er voor mensen geen of minder afhankelijkheid van werkgevers. De mens staat centraal!
Transitie boerenbedrijf
Het stikstofdebat kan natuurlijk niet ontbreken. Het debat werkt verlammend. Meerdere decennia is de impact van voornamelijk veeteelt gebagatelliseerd ten gunste van met name grotere bedrijven en ten kosten van het welzijn van mens dier en natuur. Boeren moeten om. Maar niet door sancties en een destructief overheid-narratief en dito beleid.
Boeren zijn de nieuwe rijken en hebben een maximale maatschappelijke bijdrage. Boeren dienen maximaal gefaciliteerd te worden in deze transitie waarbij vee vervangen zal worden voor planten en de wijze van verbouwen eveneens. Voedselbossen, technologische kweekinnovaties, etc.
Voor de transitie van het boerenbedrijf dient 7 jaar te worden uitgetrokken om de natuurlijke omgeving de tijd te geven zichzelf in te regelen. Zo kunnen diverse soorten vóór én met elkaar vanuit balans samenwerken en tot bloei komen binnen één groot ecosysteem.
7 jaar
7 jaar is een wetmatigheid. Ook wanneer deze vingeroefening daadwerkelijk manifest zou worden duurt het 7 jaar voordat een dergelijke transitie tot rust komt en kan bloeien en groeien. Met ieder mens zijn bijdrage daaraan.
Welke maatregelen zou jij op de kansenmatrix willen projecteren?
