Bestaanszekerheid is een belangrijk thema voor de verkiezingen. Maar oude wijn in nieuwe zakken zal de bestaansonzekerheid juist vergroten. Een eenvoudig risicomodel van het begrip bestaansonzekerheid laat dat snel zien.
Een dergelijke modellering gebruikt een assetmanager om maatregelen te bedenken die een onacceptabel risico verlagen. Daarom bestaansonzekerheid als model. Links de oorzaken, rechts de gevolgen en aan welke (maatschappelijke) waarden dat raakt. Er is misschien maar één oplossing: naar binnen keren.
Gevolgen
De gevolgen van bestaansonzekerheid zijn het meest eenvoudig toe te lichten. Het wordt snel duidelijk dat bestaansonzekerheid een maatschappij kan ontwrichten. Bestaanszekerheid en ~onzekerheid gaan in essentie over een inwendig oordeel van er toedoen en er niet toedoen. Dit zijn polariserende oordelen die we uiteindelijk dagelijks terugzien in het nieuws, ons gedrag en onze (politieke) keuzes. De uiting van bestaansonzekerheid is wantrouwen.
De uitdaging waar de maatschappij voor staat is het keren van de trend van groeiende bestaansonzekerheid, om zo de basis voor vertrouwen en een florerende samenleving te versterken. In het model zien we een dominante donkerrode lijn die leidt tot welzijnsproblemen door extreem nadelige gevolgen voor de gezondheid (mentaal en fysiek). De gevolgen zijn zo verweven met elkaar dat bestaansonzekerheid altijd leidt tot een aantasting van alle zes “maatschappelijke waarden,” in het bijzonder welzijn en welvaart.
Oorzaken
In het model zijn vijf grondoorzaken weergegeven. Toegenomen welvaart in de 20e eeuw, marktwerking, verzorgingsstaat, (etnische) achtergrond en politieke keuzes (de dominante lijn).
Dat er onvrede heerst bij inwoners in Nederland heeft voor een belangrijk deel te maken met een ongelijke start en kansen voor mensen. Niet enkel discriminerende en racistische blinde vlekken als: afkomst, seksuele voorkeur, uiterlijk, handicap, geloof, naam, etc. zijn beperkende factoren voor gelijke kansen. Ook opgroeien in een gezin met een hoge mate van bestaansonzekerheid leidt vaker tot ontwikkelingsachterstand, slechte schoolprestaties, gedragsproblemen en een constant alert stresssysteem wat onherroepelijk leidt tot gezondheidsproblemen.
De verzorgingsstaat is een liberaal en progressief beginsel van gelijke kansen en heeft ons veel gebracht. Het heeft tot de jaren 80 geleid tot vermindering van ongelijkheid in bijvoorbeeld inkomen, beter onderwijs en rechtsgelijkheid. Echter heeft de invoering ook geleid tot het instandhouden van oude macht- en politieke structuren en heeft het nieuwe ongelijkheden voortgebracht. Dit zien we terug in arbeidsmogelijkheden, toegang tot diensten, benutting van rechten en verwaarlozing van plichten zoals het betalen van belasting. Het is ironisch om te constateren dat veel maatschappelijke onrust en protest is terug te voeren op deze macht- en politieke structuren. Dat geeft te denken voor de komende verkiezingen waar vooral veel oude wijn in nieuwe zakken wordt geschonken door traditionele partijen.
Een assetmanager maakt (rationele) keuzes die erkende risico’s moeten verlagen. Een oorzaak-gevolg diagram zoals hierboven is een hulpmiddel om de juiste maatregel te kiezen. De verwevenheid is echter zo groot en de dominante lijn zo zichtbaar dat ook hier Einsteins quote van toepassing is:
“waanzin is telkens hetzelfde doen maar een andere uitkomst verwachten.”
Er is dus iets anders nodig.
Voorbij de angst
De maatschappij en hoe deze functioneert is systemisch ziek en maakt mensen ziek. Economische groei vertaalt in systemen en cijfers zijn belangrijker geworden dan mensen. Een systeem dat draait om geld, rendement en efficiency, is een systeem dat draait op de angst voor tekort. Willen we dit systeem veranderen dan valt er heel wat te overwinnen. Niet in de minste plaats onze eigen overtuigingen. Daar zijn zeer moedige beslissingen voor nodig. Beslissingen die voorbijgaan aan de angst voor verlies in geld, verlies in aanzien, schaamte, etc.
Onze maatschappij heeft een verlangen van vooruitgang en groei. Paradoxaal genoeg houdt de bijbehorende angst ons in een lage staat van bewustzijn. Dit fenomeen wordt beschreven door Dr. David R. Hawkins in zijn boek Power vs Force waarvan de eerste uitgave verscheen in 1995.
Bewustzijn
Hij geeft aan de hand van een schaalverdeling de mate van bewustzijn weer van een individu (een zogenaamd trillingsniveau) en welke emotie daarbij hoort. Hoe hoger op de schaal, hoe meer bewustzijn en hoe hoger de trilling.
De wijze waarop de maatschappij is ingericht en wordt bestuurd draagt maximaal bij aan het verlagen van het trillingsniveau van het collectief. Hawkins kwam na onderzoek tot de conclusie dat c.a. 85 procent van de mensheid een trillingsniveau heeft lager dan 200. Wat niet vreemd is, omdat dit het niveau is wat maatschappelijk is gecreëerd.
Hoopgevend is dat er een tijd lijkt aangebroken waarin meer en meer mensen zich realiseren dat ze binnen deze maatschappij niet meer kunnen bijdragen zoals ze dat graag zouden willen. Er lijkt een hausse aan burn-out patiënten en er zijn (life)-coaches in overvloed. Het trillingsniveau maakt mensen letterlijk ziek. Vanuit deze staat van zijn ontstaat ook de wil om te groeien en om in de eigen kracht te staan. Dat doen wat zin geeft en aansluit bij de waarden van het individu. Met vallen en opstaan het terugnemen van de eigen autonomie.
Leiders van de toekomst
De schaalverdeling in de figuur kent een logaritmische schaal. Wat inhoudt dat een kleine stijging van bewustzijn een onevenredige sterke invloed heeft op de omgeving en anderen. Iemand met een zeer hoog niveau van bewustzijn kan daarmee miljoenen mensen met een lager bewustzijn compenseren. Iedereen met het privilege zich persoonlijke ontwikkeling te kunnen veroorloven heeft daarmee een verantwoordelijkheid het niveau van bewustzijn van de mensheid te verhogen om samen te groeien. Niet vanuit een economisch drive, maar vanuit een spirituele. En niet enkel vanuit licht en liefde, maar vooral door schaduwwerk ofwel innerlijk werk.
De mensen die dat durven zijn de leiders van de toekomst. Enkel zij zullen in staat zijn vanuit hun bewustzijn de bestaansonzekerheid te beteugelen.
Bronnen
Roland Boer; Data is armoe (2023)
Roland Boer; Een basisinkomen als assetmanagement beheermaatregel (2019)
GGD Amsterdam; Infographic bestaansonzekerheid
Nienke de Haan; “Grote ongelijkheid is desastreus voor de samenleving én de economie” (2018)
Albert Benschop; “Sociale ongelijkheid en collectief handelen” (2010)
Johan Graafland en Bjorn Lous; “Inkomensongelijkheid voedt ongelijkheid in geluk en wantrouwen” (2018)
C.J.M. Schuyt: “Op zoek naar het hart van de verzorgingsstaat” (1991)
