Geestelijke gezondheidsladder in de risicomatrix

In alle organisaties waar ik voor mag werken wordt gebruik gemaakt van een bedrijfswaardenmatrix of risicomatrix. Met de matrix worden risico’s ingeschaald op verschillende bedrijfswaarden. Een bedrijfswaarde die daarbij altijd terugkomt is in de vorm van veiligheid. Soms heet het anders, maar het gaat in de kern over de veiligheid en/of het verzuim van medewerkers en/of de publieke omgeving.

De effecten worden voornamelijk uitgedrukt in een fysieke werkelijkheid. Bijvoorbeeld klein letsel waarbij een EHBO behandeling voldoet. Of letsel in de vorm van tijdelijkheid of blijvend. De effecten vertalen zich ook naar kort tot langdurig verzuim, invaliditeit en overlijden.

Agressie

Met name werknemers in de publieke sector krijgen te maken met o.a. agressie van burgers. Weginspecteurs en wegwerkers bijvoorbeeld. Of handhavers. Als baliemedewerkers bij overheden. Soms zijn dergelijke confrontaties zo heftig dat ze traumatiserend zijn. Of ze halen verborgen trauma’s, overtuigingen en overlevingsmechanismen naar boven met als gevolg heftige geestelijke klachten. Ook dit gaat over veiligheid maar is van een andere orde die wel degelijk zijn weerslag heeft op de bedrijfswaarden.

QALY

De hoogte van een AOV verzekering wordt mede bepaald of arbeidsongeschiktheid voor geestesziektes wel of niet wordt meeverzekerd. En toch zie ik geestelijke gezondheid nog niet terugkomen in risicomatrices binnen de infrasector. Wel pogingen daartoe. Bijvoorbeeld door het opnemen van QALY’s (quality-adjusted life year) wat staat voor een extra levensjaar in goede gezondheid. Arbeidsomstandigheden en/of beroepsziekten kunnen van dien aard zijn dat ze een effect hebben op de QALY.

Waar de QALY voor in het leven is geroepen is echter een kosten-baten analyse voor het wel of niet krijgen van een behandeling in de zorg. Een QALY wordt gewaardeerd op ongeveer € 80k voor elk gewonnen levensjaar in goede gezondheid.

Geestelijke gezondheidsladder

LEAM gebruikt daarom een zgn. geestelijke gezondheidsladder als extra toevoeging aan de risicomatrix. De geestelijke gezondheidsladder beschrijft verschillende stadia van geestelijke gezondheidseffecten, van milde stress tot ernstige aandoeningen zoals psychose.

Daarbij worden 8 niveaus onderscheiden. Terwijl een inschatting is dat er in de praktijk hooguit 6 worden gebruikt.

Niveaus van geestelijke gezondheid
  1. Milde Stress
    • Symptomen: Gevoelens van spanning, lichte angst, moeite met ontspannen.
    • Effecten: Kan leiden tot verminderde concentratie en productiviteit, maar meestal beheersbaar met zelfzorg en ontspanningstechnieken.
  2. Chronische Stress
    • Symptomen: Aanhoudende spanning, prikkelbaarheid, slaapproblemen, hoofdpijn.
    • Effecten: Kan leiden tot fysieke gezondheidsproblemen zoals hoge bloeddruk en verzwakt immuunsysteem.
  3. Burn-out
    • Symptomen: Extreme vermoeidheid, cynisme, verminderde prestaties, emotionele uitputting.
    • Effecten: Verminderde werkprestaties, verhoogd risico op depressie en angststoornissen.
  4. Angststoornis
    • Symptomen: Overmatige zorgen, paniekaanvallen, vermijdingsgedrag, fysieke symptomen zoals hartkloppingen.
    • Effecten: Beperkt dagelijks functioneren, sociale isolatie, verhoogd risico op andere geestelijke gezondheidsproblemen.
  5. Depressie
    • Symptomen: Aanhoudende somberheid, verlies van interesse in activiteiten, veranderingen in eet- en slaappatronen, gevoelens van waardeloosheid.
    • Effecten: Verminderde kwaliteit van leven, zelfmoordgedachten, fysieke gezondheidsproblemen.
  6. Bipolaire Stoornis
    • Symptomen: Afwisselende periodes van manie (euforie, verhoogde energie) en depressie.
    • Effecten: Onvoorspelbare stemmingswisselingen, problemen met relaties en werk, verhoogd risico op zelfbeschadiging.
  7. Schizofrenie
    • Symptomen: Hallucinaties, wanen, verward denken, sociaal terugtrekgedrag.
    • Effecten: Ernstige beperkingen in dagelijks functioneren, noodzaak van langdurige behandeling en ondersteuning.
  8. Psychose
    • Symptomen: Verlies van contact met de realiteit, hallucinaties, wanen, ernstig verstoord denken en gedrag.
    • Effecten: Acute noodsituatie die onmiddellijke medische interventie vereist, langdurige impact op geestelijke gezondheid en functioneren.

Het is belangrijk om te erkennen dat geestelijke gezondheid een continuüm is en dat vroege interventie en ondersteuning cruciaal zijn om ernstigere aandoeningen te voorkomen. Om die reden alleen al is het onderkennen van de risico’s die hiertoe kunnen bijdragen van groot belang.

Te beginnen met het opnemen van de geestelijke gezondheidsladder in de effecten van de risicomatrix.

Aangereden wegverkeersleider
Bron: Rijkswaterstaat

Maximale Spijt als innerlijk kompas

In assetmanagement, waar keuzes zich vaak bevinden op het snijvlak van kosten, risico’s en prestaties, dient het concept van “maximale spijt” als een innerlijk kompas. Het draait om het voorkomen van situaties waarin een besluit dat op dat moment logisch leek, achteraf juist tot grote nadelen of zelfs desastreuze gevolgen leidt.

Maximale spijt treedt op wanneer investeringen of onderhoud worden uitgesteld om kosten te besparen, terwijl dit later tot hogere uitgaven, veiligheidsrisico’s of operationele verstoringen leidt, met zichtbare impact op de bedrijfswaarden.

Maximale spijt komt vooral naar voren bij beslissingen die op basis van huidige omstandigheden of budgettaire druk worden gemaakt, maar achteraf grote problemen veroorzaken. Denk aan kostenbesparende maatregelen die uiteindelijk leiden tot storingen of faalincidenten, die duurder uitpakken dan de oorspronkelijke besparing. In zulke keuzes onder onzekerheid spelen risicoanalyse en scenario’s een sleutelrol: ze helpen de potentiële schade en de kans daarop in te schatten.

Keuzes onder onzekerheid

Bij keuzes onder onzekerheid wordt vaak gewerkt met “Forecasting” scenario’s – denkbeelden van de toekomst die helpen de gevolgen van beslissingen te verkennen. Stel dat een assetmanager moet beslissen over het vervangen van verouderde installaties op een afvalwaterzuivering. De apparatuur functioneert nog, maar storingen nemen toe. De opties zijn om direct te vervangen of enkele jaren te wachten, met het risico dat storingen verergeren. Hoewel wachten financieel aantrekkelijk kan lijken, kan maximale spijt zich voordoen als een ernstige storing later leidt tot hoge reparatiekosten, procesverstoringen en mogelijk ook milieuschade.

Vergelijkbaar is het besluit om onderhoud aan een cruciale pompinstallatie uit te stellen. Een pomp die jarenlang probleemloos draait, lijkt nu geen directe aandacht te vragen – waarom juist nu onderhoud uitvoeren? Toch kan het uitstellen van die maatregel maximale spijt veroorzaken, vooral als de pomp tijdens hevige regenval onverwacht uitvalt. De herstelkosten kunnen uiteindelijk hoger zijn dan gepland onderhoud, en het zuiveringsproces kan ontregeld raken, met milieu- en gezondheidsschade als gevolg. Achteraf wordt duidelijk dat een preventieve investering de meest duurzame keuze was.

Lange termijn keuzes

Maximale spijt ontstaat als keuzes te veel op de korte termijn zijn gericht en het grotere plaatje van veerkracht en betrouwbaarheid uit het oog wordt verloren. Sommige maatregelen lijken kostbaar, maar voorkomen juist spijt en hoge herstelkosten in de toekomst. Door risico’s en lange-termijnimplicaties helder te overzien, nemen assetmanagers beslissingen die niet alleen het systeem, maar ook hun eigen gemoedsrust beschermen.

In assetmanagement wordt de “regret-minimizing” benadering vaak toegepast. Dit betekent dat keuzes worden beoordeeld op hun voordelen, maar juist ook op de potentiële negatieve uitkomsten in het slechtst denkbare scenario. Door deze aanpak wordt maximale spijt proactief verminderd: beslissingen worden genomen met het oog op het vermijden van spijt op de lange termijn, zelfs als de risico’s in eerste instantie klein lijken. Dit vereist inzicht in de assets én in externe factoren zoals klimaatverandering, technologieveroudering en veranderende regelgeving, die elk de kans op spijt kunnen vergroten.

Op die manier ontstaan keuzes die de lange termijn en de toekomstbestendigheid van assets vooropstellen. In plaats van uitsluitend te sturen op korte termijn financiële voordelen, worden ook toekomstige onzekerheden meegenomen. Het is daarmee niet alleen een kwestie van verstandig beheer, maar ook van een zekere nederigheid: accepteren dat we niet alle toekomstige risico’s kunnen voorzien, maar wél zorgvuldig kunnen anticiperen op wat we later écht niet willen betreuren.

Maximale spijt in vier stappen

Op hoofdlijnen worden de volgende vier stappen doorlopen.

Definieer alternatieve maatregelen

Eerst bepaal je welke maatregelen of investeringen mogelijk zijn om je asset(s) te beheren.

Stel scenario’s op

Vervolgens breng je mogelijke scenario’s of uitkomsten in beeld. Bijvoorbeeld scenario’s met verschillende economische omstandigheden, kostenontwikkelingen, effecten op de omgeving of degradaties van de asset(s).

Bereken uitkomsten en spijt per scenario

Voor elk scenario bepaal je wat de uitkomst zou zijn van elke maatregel. Voor de “spijt” bereken je per scenario het verschil tussen de uitkomst van de gekozen maatregel en de uitkomst van de best mogelijke maatregel in dat scenario.

Identificeer maximale spijt

Bepaal per maatregel het ergste spijtscenario. De maatregel met de laagste maximale spijt wordt vervolgens vaak als de beste keuze beschouwd, omdat het de meest robuuste optie is die je beschermt tegen de slechtste resultaten.

je probeert met deze stappen dus een maatregel te kiezen waarmee je in het slechtste geval de minste spijt hebt.

Maximale Spijt als innerlijk kompas is dan misschien niet het meest aansprekend. Het voorkomt wel een innerlijk conflict en de handen in het haar wanneer de gekozen maatregel uiteindelijk toch verkeerd blijkt.

Photo by Nathan Cowley

Waterschap Rijn en IJssel kiest weer voor LEAM

Waterschap Rijn en IJssel zorgt voor het water in de Achterhoek, Liemers, Veluwe en een stukje van Overijssel. Veilig, schoon, niet te droog en niet te nat. Dat doen ze door de dijken te beheren en rioolwater te zuiveren. Ook zorgen ze voor goed en voldoende, schoon water in de beken, sloten en rivieren.

Voor de zomer heeft LEAM het Plan van Aanpak “Slim Bouwen” opgeleverd bij waterschap Rijn en IJssel. Een PvA om assetmanagement als structuuraanpak handen en voeten te geven. Hier kwamen schrijven, verbindingen, ontwikkelingen, visualisaties en planning bij elkaar.

De aanbevelingen in dit plan zijn nu overgenomen en gegund aan LEAM om hier invulling aan te geven voor de (afval)waterketen en waar mogelijk het hele waterschap.

De (afval)waterketen is flink in beweging. Waar het waterschap jaren geleden hoofdzakelijk bezig was met het zuiveren van afvalwater, is het werk verrijkt met het produceren van grondstoffen, energie en water op maat. In het werk zoekt het waterschap de juiste balans tussen instandhouding van de assets, uitbreiding of nieuwbouw om te voldoen aan de wettelijke opgaven en maatschappelijke uitdagingen. Asset management biedt in dit proces de handvatten om te komen tot transparante keuzes en te sturen op de meeste waarde voor het waterschap én de omgeving.

Als senior specialist assetmanagement mag ik de verdere implementatie van de structuuraanpak voor asset management faciliteren en inhoudelijk vormgeven. Dit doe ik niet alleen, maar samen met een projectleider en vele andere medewerkers. Vaak vanuit huis en af en toe op locatie in Doetinchem.

De focus zal liggen op o.a. een strategisch asset management plan, het bedrijfswaardenmodel en risicomatrix en de invulling hiervan met risicomanagement.

Een heel leuke en uitdagende opdracht. Gaaf dat waterschap Rijn en IJssel weer kiest voor LEAM.

Grondstoffenfabriek
Grondstoffenfabriek Waterschap Rijn en IJssel; foto Schoots Architecten