Europa heeft de afgelopen jaren verschillende maatregelen genomen om het energieverbruik terug te dringen en de overgang naar duurzamere energiebronnen te versnellen. Dit komt grotendeels voort uit de ambitie om klimaatverandering tegen te gaan, de energie-afhankelijkheid te verminderen en uiteindelijk een koolstofneutrale economie te realiseren tegen 2050.
Energie-efficiëntie
Zo is er bijvoorbeeld de Energie-Efficientierichtlijn met bindende maatregelen voor alle EU-lidstaten om het energieverbruik te verminderen. Zo is er bijvoorbeeld een richtlijn gericht op het verbeteren van de energieprestaties van gebouwen. Denk aan isolatie, efficiëntere verwarmingssystemen en slimme energiebeheertechnologieën. Vanaf 2030 moeten alle nieuwbouwprojecten ‘bijna-energieneutraal’ zijn.
Maar er zijn ook strengere eisen aan de energie-efficiëntie van apparaten gesteld, zoals koelkasten, wasmachines, en verlichting. Deze producten moeten voldoen aan strikte normen, en energiezuinigere opties worden gestimuleerd. Denk aan de A-labels etc.
Hernieuwbaar
Iedereen weet dat hernieuwbare energie volop wordt gestimuleerd vanuit de Europese Green Deal. Hernieuwbare bronnen zoals wind en zonne-energie moeten tenminste 40% van de totale energiebehoefte in 2030 leveren.
Europa zet een prijs op CO₂-uitstoot, waardoor bedrijven gestimuleerd worden om duurzame keuzes te maken en innovatieve, schonere technologieën te omarmen.
Ook wordt ingezet op slimme netwerken. Door het investeren in slimme meters en netwerken, kunnen we het elektriciteitsgebruik optimaliseren en bewuster met energie omgaan.
Terugleverheffing
En vooral dat laatste resulteert in vreemde conceptuele constructies die voor mij onbegrijpelijk zijn. In ieder geval in Nederland. Met de komst van terugleverheffing voor te veel opgewekte stroom word je als consument aangemoedigd deze stroom zoveel mogelijk zelf te gebruiken. Hoewel het aanbod per week verschilt en per seizoen nog meer. Dit eigen gebruik leidt juist tot de aankoop van producten die men eigenlijk niet nodig heeft. Inefficiëntie in het gebruik van apparaten, enz. Kritische kanttekening bij het gebruik van hernieuwbare bronnen zoals zon en wind is dat ze tot op heden elke 25 jaar vernieuwd moeten worden.
De terugleverheffing gaat in tegen de energie-efficiëntie, het gaat in tegen bewust energie verbruik (lees, minder verbruik van energie en/of geen onnodig verbruik van energie). Het stimuleert niet de aankoop van energiezuinige apparaten. Vanuit de politiek wordt geroepen dat met het afschaffen van de salderingsregeling de terugleverheffing moet verdwijnen. Alleen kan de politiek dat niet zomaar afdwingen.
wat doet nederland?
De Europese maatregelen hebben zeker effect. Het energieverbruik per inwoner is afgenomen en het aandeel van hernieuwbare energie in de totale energiemix is aanzienlijk toegenomen. Echter, om de doelen van de Green Deal voor 2050 te halen, is nog veel extra inzet nodig van zowel de EU als de individuele lidstaten. En wat doet Nederland?
Uit peilingen blijkt dat een ruime meerderheid van de Nederlanders (c.a. 70%) het klimaat belangrijk vindt. Er zijn zorgen over de opwarming van de aarde en de gevolgen daarvan. Alleen al daarom verdienen de verkiezingen een schokgolf.
Dat deze gevolgen groot zijn is goed te zien in de klimaat risicomatrix. Hierin zijn de gevolgen op zes maatschappelijke waarden per graad temperatuurstijging te lezen. Hoe je deze matrix kunt lezen vind je hier.
In dat pleidooi komt naar voren dat de opwarming van de aarde veruit het belangrijkste globale risico van deze tijd is. De (globale) maatregelen die we hiertegen nemen zijn bovendien ook bepalend voor ontwikkeling van de biodiversiteit, het andere Zwaard van Damocles. Het risico is zelfs zo dreigend dat de behaalde resultaten op de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen (SDG’s)die in 2015 door de Verenigde Naties zijn vastgesteld al bij twee graden opwarming onder druk staan. En dat lees je hier.
Beschouwing
Wanneer je de klimaat risicomatrix combineert met de SDG’s en met de idealen van de (belangrijkste) politieke partijen komt daar geen positief beeld uit. Een recht toe recht aan beschouwing.
Bijdrage van de partij idealen aan de opwarming van de aarde
Het akkoord van Parijs uit 2015 – waar is afgesproken dat de globale temperatuur niet meer dan anderhalve graad (wens) en toch zeker niet meer dan twee graden (eis) mag stijgen voor het einde van deze eeuw – is achterhaald. Tenzij de wereldwijde uitstoot van CO2 direct tot nul kan worden teruggebracht. Dat is niet realistisch. De globale temperatuur is inmiddels al tot 1,2 – 1,3°C gestegen. De verwachting is dat de globale temperatuur over één decennium is gestegen tot 2°C. 70 jaar te vroeg en zonder afvlakking van deze stijging. Die afvlakking kan er wel komen. Het huidige globale regeerbeleid moet dan drastisch worden omgegooid. Dus ook de Nederlandse bijdrage daaraan.
Verkiezingen
De verkiezingen in maart bieden uitkomst. Nu wordt zichtbaar welke idealen worden nagestreefd en welke bijdrage dat heeft op de globale temperatuurstijging. Zo stevent het ideaal van Forum voor Democratie naar een onherroepelijke 6°C stijging van de temperatuur. Dat komt door de ontkenning van klimaatverandering. De PVV doet het niet veel beter. Zij zien de opwarming als een natuurlijk fenomeen. Denk en de SGP zien wel degelijk een dreiging, maar achten het desondanks niet nodig om de doelen uit de klimaatwet te halen. Die kunnen best wel een beetje minder.
VVD en CDA volgen de Europese doelstellingen. Maar deze zijn achterhaald. Het is zeer goed denkbaar dat de Europese doelstellingen binnen afzienbare tijd verder aangescherpt gaan worden. Dat biedt dan nog enigszins hoop. De bereidheid om te investeren in het klimaat is de laatste jaren bij de VVD wel gegroeid. De luchtvaart laat ze echter ongemoeid. Het CDA houdt ook de achterban angstvallig in de gaten. De landbouw mag er geen hinder van ondervinden.
Iets meer ambitie
Christen Unie en PvdA hebben een ligt hogere ambitie dan de 49% doelstelling. Zij gaan uit van een CO2 reductie van 55%. GroenLinks en D66 gaan zelfs uit van een reductie van 60%. Dit ideaal zal bijdragen aan een globale temperatuurstijging van 2,5 tot 3°C. De enige partij die echt ambitieuze idealen heeft is Partij voor de Dieren. Zij mikken op een reductie van 75%. Een ideaal dat een bijdrage heeft van 2 tot 2,5°C. Dat zij juist flink willen “snijden” in de veestapel is geen verrassing.
Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen
De SDG’s zijn van 2016 tot 2030 van kracht, en vervangen de millenniumdoelstellingen die eind 2015 zijn vervallen. Er zijn 17 doelstellingen en 169 onderliggende targets om deze doelen te operationaliseren. De lidstaten moeten zelf zorgen voor vertaling in nationaal beleid. In de partijprogramma’s zijn de idealen van de partijen terug te lezen. Maar aangezien ik het risico per graad temperatuurstijging als belangrijkste risico beschouw is het nuttig om nogmaals deze stijging te vertalen naar de SDG’s.
Haalbaarheid SDG’s op basis van partij-idealen voor het klimaat
De duurzame ontwikkelingsdoelen zijn qua idealen haalbaar. Ze vasthouden zal niet lukken en dat is een groot probleem. Het voorkomen hiervan vraagt om een omwenteling in denken en handelen. Het vraagt om onze overtuigingen te aanschouwen en los te laten. Maar het vraagt vooral om onze eigen idealen te onderzoeken, te erkennen én aan vast te houden.
Je krijgt wat je verdiend
Het politieke landschap is meer versnipperd dan ooit. Er kan gekozen worden uit vertegenwoordigers van 37 partijen. Bij zo’n aanbod ligt het strategisch stemmen op de loer, maar met strategisch stemmen verloochen je jouw idealen. Zelfs als deze op dit moment onrealistisch lijken. Er is een schokgolf nodig! Als we als mensheid willen dat de volgende twee generaties kunnen (over)leven. Dan moet je niet de schuld schuiven in andermans schoenen, maar zelf verantwoordelijkheid nemen.
Wat de uitslag van de verkiezingen in maart ook zijn. Je krijgt de regering die je verdient.
Goed nieuws! We hebben nog steeds kans om de opwarming van de aarde te beperken tot de gewenste 1,5 °C.We moeten ook wel, als we de klimaatverandering in een risicomatrix aanschouwen.
Assetmanagement gaat over keuzes maken. Het maken van keuzes wordt dan ondersteund door een afwegingskader. Dit kader heet het bedrijfswaardenmodel. Vaak is dit model gekoppeld aan een risicomatrix. De eenvoudige benadering van risico is kans maal effect. Een ongewenste gebeurtenis (effect) vermenigvuldigt met de kans (of varianten daarvan) van voorkomen. Daarmee vinden assetmanagement keuzes hun legitimiteit in de risico’s die je wilt mitigeren. Dit betekent dat je de zekerheid wilt vergroten dat een risico zich NIET voordoet.
Maatschappelijke waarde
Een betere benadering van risico is dan ook: het effect van onzekerheid op de afgesproken doelstellingen. Deze doelstellingen vinden we terug in de bedrijfswaarden. In de klimaat risicomatrix zijn dat de maatschappelijke waarden. De matrix geeft daarmee een beeld van de ontwrichting die het stijgen van de globale temperatuur veroorzaakt op de maatschappelijke waarden.
In januari 2019 verscheen op de website van LEAM mijn eerste klimaatartikel over hoe assetmanagement kan bijdragen in het behalen van de klimaatdoelstellingen. Dit was een gedachtenexperiment. Voor dat experiment was het nodig om een equivalent van een set bedrijfswaarden te ontwikkelen. Het werden de maatschappelijke waarden die ook in de klimaat risicomatrix worden gebruikt.
Effect van onzekerheid
De mate van het onzekere effect is ook belangrijk. Dit wordt ondervangen door een acceptatiegrens. Deze acceptatiegrens kent echter weer een variabele bandbreedte door de perceptie van het risico. De acceptatiegrens voor klimaat gerelateerde risico’s liggen echter niet vast. Het is niet voor niets dat er geen leidend klimaatbeleid is voor de hele wereld door de uiteenlopende percepties van landen. Dit staat beter bekend als de prospect theory (1979) van Daniel Kahneman en Amos Tversky. De theorie stelt dat de voorkeur van beslissingen bij onzekerheid afhankelijk is van de omstandigheden.
Uit de theorie en de bijbehorende onderzoeken blijkt dat de keuze die mensen maken op gevoel beïnvloed door de manier waarop ze die krijgen gepresenteerd. Dit belangrijke inzicht voor de gedragseconomie vinden we vandaag de dag (verstopt) terug in o.a. het koopgedrag op internet. En dus ook in de berichtgeving over klimaat die helaas vaak een ander beeld van de werkelijkheid geven.
klimaat risicomatrix
De perceptie van risico stelt eisen aan hoe we risico definiëren en dus ook hoe we de acceptatie bepalen met behulp van een afwegingskader ofwel een risicomatrix.
In de context van assetmanagement gaat risicomanagement over gebeurtenissen die zich op meerdere locaties kunnen voordoen. Bijvoorbeeld de dooi van grote hoeveelheden ijs of bosbranden. Voor de klimaat risicomatrix gaan deze gebeurtenissen echter niet op. Ze zijn een gevolg van het warmer worden van de globale temperatuur en dragen er zelfs aan bij waardoor het gevolg een oorzaak wordt. Dit fenomeen wordt positieve terugkoppeling genoemd. De abstractie van de klimaat risicomatrix is dat deze zich beperkt tot gebeurtenissen die zich over een langere periode manifesteren, namelijk het stijgen van de globale temperatuur zelf.
Open de afbeelding in een nieuwe tab voor een grote weergave
Logaritme
De abstractie dwingt tot een schaalverdeling over een langere periode. Dit kan worden gedaan door gebruik te maken van een logaritmische schaalverdeling. In de klimaat risicomatrix is steeds een factor 3 toegepast bij zowel de kans van voorkomen als het effect bij optreden. Om de eenduidigheid en een aantal andere voordelen te benutten is de matrix beperkt tot zes mogelijkheden aan kans en effect kant. Wat overigens ook mooi overeen komt met zes graden temperatuurstijging. Hoe ruimer de logaritmische schaal wordt gekozen hoe groter de onzekerheid kan/mag zijn om toch in hetzelfde risicogebied te blijven. Wanneer we de matrix goed opzetten heeft elke effectcategorie, voor elke maatschappelijke waarde, eenzelfde gewicht. Daardoor kunnen we de risico’s van elke graad temperatuurstijging uitdrukken in een monetair equivalent. Dat maakt direct een einde aan de politieke discussie hoeveel geld er aan klimaat wordt uitgegeven. In alle gevallen is de schade hoger dan er wordt uitgeven om deze te voorkomen. Hoe langer de (mondiale) politiek blijft steggelen of zelfs ontkennen, hoe groter de gevolgen gaan zijn die ook wij zullen meemaken. Je kunt je afvragen welke omstandigheid DE wake-up call gaat worden om als één wereld daadkrachtig te handelen.
Uitsluiten van perceptie
Terug naar de perceptie van risico. Bij veel mensen heeft het woord risico een nare bijsmaak. Zij spreken liever over kansen. Het gaat dan niet over het effect van onzekerheid op de afgesproken doelstellingen maar over kansen om de doelstellingen te behalen. Risico’s bieden echter een uitgelezen kans om het beter te doen, terwijl kansen ook nieuwe risico’s introduceren. Vooralsnog is het vooral perceptie die je met een risicomatrix zo veel mogelijk wilt uitsluiten.
invulling van de matrix
In 2007 schreef Mark Lynas zijn internationaal geprezen werk: Zes graden. Hij gaf een beschrijving van de effecten die zouden optreden bij een mondiale opwarming van 1°C, 2°C en zo tot 6°C.
Op 12 december 2015 werd Het akkoord van Parijs gepresenteerd op de klimaatconferentie. Het gaat over de politieke wil om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C voor het einde van de 21e eeuw, doch zeker niet meer dan 2°C. Op 4 november 2016 is het definitief in werking getreden.
Dit jaar heeft Mark Lynas een herziene versie van zijn boek geschreven met als belangrijkste reden dat de effecten die hij in 2007 beschreef en voorzag voor halverwege de 21e eeuw al in 2015 waarheid zijn geworden. Vanaf 2015 is de gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak permanent met 1°C toegenomen door menselijk toedoen. En als we op dezelfde voet blijven doorgaan zal de 2°C al over 10 tot 15 jaar bereikt worden. Daar blijft het niet bij. Door positieve terugkoppeling (zelfversterkende effecten) is het onder normale omstandigheden zeer waarschijnlijk dat iedereen van middelbare leeftijd en jonger een temperatuurstijging van 3°C halverwege de eeuw gaat meemaken en over 50 jaar van nu wordt de 4°C aangeraakt.
Ik ben diep geraakt én geschrokken waardoor ik het boek en andere bronnen ben gaan uitpluizen om per graad opwarming de effecten te benoemen voor iedere maatschappelijke waarde. Om de matrix leesbaar te houden heb ik de hoofdlijnen van gebeurtenissen benoemd. De gekozen logaritmische schaal van een factor 3 bleek voldoende consistent om de onzekerheden van de toekomst toch een plek te geven. Onzekerheden die door andere bronnen steeds meer bevestigd lijken te worden.
De matrix lezen
Het vergt misschien enige oefening. De onderste rij beschrijft de actualiteit. Opwarming is al aan de gang. De oceanen, die ruim 1/3e van de extra CO2 uitstoot hebben opgenomen, zijn al aan het verzuren en ontwrichting van het oceanische ecosysteem is volop aan de gang. Het leven in de oceanen is de kanarie in de kolenmijn. Helemaal rechts zien we de kans van voorkomen. In de matrix vertaald als feitelijk. Het snijpunt waar feitelijk (kans) en actueel (gevolg) samenkomen is het huidige risico. In de matrix is dat Hoog (H). De risico’s lopen van Verwaarloosbaar (V) naar Laag (L), Middelmatig (M), Hoog (H), Zeer Hoog (ZH) tot Ontoelaatbaar (O). De matrix is eigenlijk een fixed matrix. De effectcategorieën zijn verbonden aan telkens een graad temperatuurstijging. Een effectcategorie per maatschappelijke waarde omhoog om omlaag brengen is wel mogelijk, maar daarmee koppel je ze los van de temperatuurstijging.
Ik schreef al dat als de mensheid mondiaal blijft doorgaan met uitstoten zoals we nu doen, de temperatuur over 10 tot 15 jaar met nog één graad is toegenomen tot het maximale 2°C doel uit het klimaatakkoord. Wanneer je de risicomatrix leest zit het huidige rode risico H dus heel dicht op het paarse risico ZH. Er is een enorme set aan maatregelen nodig om het risico niet te laten toenemen. Willen we het risico reduceren dan zullen de maatregelen zo ingrijpend zijn dat ze ontwrichtend zullen werken voor de wijze waarop de maatschappelijke systemen van vandaag zijn ontworpen.
het goede nieuws
Het goede nieuws is dat we nog steeds de kans hebben om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C. Door wereldwijd direct te stoppen met de uitstoot van CO2 en de mondiale veestapel op korte termijn volledig tot nul te reduceren. Waarna de vrijgekomen grond wordt beplant met bos en slimme akkerbouw om de groeiende wereldbevolking te blijven voeden. Deze maatregelen zullen zeker tal van nieuwe risico’s introduceren voor mens en maatschappij en hoe deze systemisch is ingericht.
Maar willen we als mensheid blijven voortbestaan, dan moeten we de onzekerheden die hieruit voortvloeien onder ogen zien.
Dit artikel verscheen op maincontract.nl en als bijdrage op de LinkedIn groep Sustainable Asset & Maintenance Management. Het is een aanvullende beschrijving ter verduidelijking op de klimaat risicomatrix zoals deze eerder is geplaatst.
