Goed nieuws! We hebben nog steeds kans om de opwarming van de aarde te beperken tot de gewenste 1,5 °C. We moeten ook wel, als we de klimaatverandering in een risicomatrix aanschouwen.
Assetmanagement gaat over keuzes maken. Het maken van keuzes wordt dan ondersteund door een afwegingskader. Dit kader heet het bedrijfswaardenmodel. Vaak is dit model gekoppeld aan een risicomatrix. De eenvoudige benadering van risico is kans maal effect. Een ongewenste gebeurtenis (effect) vermenigvuldigt met de kans (of varianten daarvan) van voorkomen. Daarmee vinden assetmanagement keuzes hun legitimiteit in de risico’s die je wilt mitigeren. Dit betekent dat je de zekerheid wilt vergroten dat een risico zich NIET voordoet.
Maatschappelijke waarde
Een betere benadering van risico is dan ook: het effect van onzekerheid op de afgesproken doelstellingen. Deze doelstellingen vinden we terug in de bedrijfswaarden. In de klimaat risicomatrix zijn dat de maatschappelijke waarden. De matrix geeft daarmee een beeld van de ontwrichting die het stijgen van de globale temperatuur veroorzaakt op de maatschappelijke waarden.
In januari 2019 verscheen op de website van LEAM mijn eerste klimaatartikel over hoe assetmanagement kan bijdragen in het behalen van de klimaatdoelstellingen. Dit was een gedachtenexperiment. Voor dat experiment was het nodig om een equivalent van een set bedrijfswaarden te ontwikkelen. Het werden de maatschappelijke waarden die ook in de klimaat risicomatrix worden gebruikt.
Effect van onzekerheid
De mate van het onzekere effect is ook belangrijk. Dit wordt ondervangen door een acceptatiegrens. Deze acceptatiegrens kent echter weer een variabele bandbreedte door de perceptie van het risico. De acceptatiegrens voor klimaat gerelateerde risico’s liggen echter niet vast. Het is niet voor niets dat er geen leidend klimaatbeleid is voor de hele wereld door de uiteenlopende percepties van landen. Dit staat beter bekend als de prospect theory (1979) van Daniel Kahneman en Amos Tversky. De theorie stelt dat de voorkeur van beslissingen bij onzekerheid afhankelijk is van de omstandigheden.
Uit de theorie en de bijbehorende onderzoeken blijkt dat de keuze die mensen maken op gevoel beïnvloed door de manier waarop ze die krijgen gepresenteerd. Dit belangrijke inzicht voor de gedragseconomie vinden we vandaag de dag (verstopt) terug in o.a. het koopgedrag op internet. En dus ook in de berichtgeving over klimaat die helaas vaak een ander beeld van de werkelijkheid geven.
klimaat risicomatrix
De perceptie van risico stelt eisen aan hoe we risico definiëren en dus ook hoe we de acceptatie bepalen met behulp van een afwegingskader ofwel een risicomatrix.
In de context van assetmanagement gaat risicomanagement over gebeurtenissen die zich op meerdere locaties kunnen voordoen. Bijvoorbeeld de dooi van grote hoeveelheden ijs of bosbranden. Voor de klimaat risicomatrix gaan deze gebeurtenissen echter niet op. Ze zijn een gevolg van het warmer worden van de globale temperatuur en dragen er zelfs aan bij waardoor het gevolg een oorzaak wordt. Dit fenomeen wordt positieve terugkoppeling genoemd. De abstractie van de klimaat risicomatrix is dat deze zich beperkt tot gebeurtenissen die zich over een langere periode manifesteren, namelijk het stijgen van de globale temperatuur zelf.
Logaritme
De abstractie dwingt tot een schaalverdeling over een langere periode. Dit kan worden gedaan door gebruik te maken van een logaritmische schaalverdeling. In de klimaat risicomatrix is steeds een factor 3 toegepast bij zowel de kans van voorkomen als het effect bij optreden. Om de eenduidigheid en een aantal andere voordelen te benutten is de matrix beperkt tot zes mogelijkheden aan kans en effect kant. Wat overigens ook mooi overeen komt met zes graden temperatuurstijging. Hoe ruimer de logaritmische schaal wordt gekozen hoe groter de onzekerheid kan/mag zijn om toch in hetzelfde risicogebied te blijven. Wanneer we de matrix goed opzetten heeft elke effectcategorie, voor elke maatschappelijke waarde, eenzelfde gewicht. Daardoor kunnen we de risico’s van elke graad temperatuurstijging uitdrukken in een monetair equivalent. Dat maakt direct een einde aan de politieke discussie hoeveel geld er aan klimaat wordt uitgegeven. In alle gevallen is de schade hoger dan er wordt uitgeven om deze te voorkomen. Hoe langer de (mondiale) politiek blijft steggelen of zelfs ontkennen, hoe groter de gevolgen gaan zijn die ook wij zullen meemaken. Je kunt je afvragen welke omstandigheid DE wake-up call gaat worden om als één wereld daadkrachtig te handelen.
Uitsluiten van perceptie
Terug naar de perceptie van risico. Bij veel mensen heeft het woord risico een nare bijsmaak. Zij spreken liever over kansen. Het gaat dan niet over het effect van onzekerheid op de afgesproken doelstellingen maar over kansen om de doelstellingen te behalen. Risico’s bieden echter een uitgelezen kans om het beter te doen, terwijl kansen ook nieuwe risico’s introduceren. Vooralsnog is het vooral perceptie die je met een risicomatrix zo veel mogelijk wilt uitsluiten.
invulling van de matrix
In 2007 schreef Mark Lynas zijn internationaal geprezen werk: Zes graden. Hij gaf een beschrijving van de effecten die zouden optreden bij een mondiale opwarming van 1°C, 2°C en zo tot 6°C.
Op 12 december 2015 werd Het akkoord van Parijs gepresenteerd op de klimaatconferentie. Het gaat over de politieke wil om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C voor het einde van de 21e eeuw, doch zeker niet meer dan 2°C. Op 4 november 2016 is het definitief in werking getreden.
Dit jaar heeft Mark Lynas een herziene versie van zijn boek geschreven met als belangrijkste reden dat de effecten die hij in 2007 beschreef en voorzag voor halverwege de 21e eeuw al in 2015 waarheid zijn geworden. Vanaf 2015 is de gemiddelde temperatuur van het aardoppervlak permanent met 1°C toegenomen door menselijk toedoen. En als we op dezelfde voet blijven doorgaan zal de 2°C al over 10 tot 15 jaar bereikt worden. Daar blijft het niet bij. Door positieve terugkoppeling (zelfversterkende effecten) is het onder normale omstandigheden zeer waarschijnlijk dat iedereen van middelbare leeftijd en jonger een temperatuurstijging van 3°C halverwege de eeuw gaat meemaken en over 50 jaar van nu wordt de 4°C aangeraakt.
Ik ben diep geraakt én geschrokken waardoor ik het boek en andere bronnen ben gaan uitpluizen om per graad opwarming de effecten te benoemen voor iedere maatschappelijke waarde. Om de matrix leesbaar te houden heb ik de hoofdlijnen van gebeurtenissen benoemd. De gekozen logaritmische schaal van een factor 3 bleek voldoende consistent om de onzekerheden van de toekomst toch een plek te geven. Onzekerheden die door andere bronnen steeds meer bevestigd lijken te worden.
De matrix lezen
Het vergt misschien enige oefening. De onderste rij beschrijft de actualiteit. Opwarming is al aan de gang. De oceanen, die ruim 1/3e van de extra CO2 uitstoot hebben opgenomen, zijn al aan het verzuren en ontwrichting van het oceanische ecosysteem is volop aan de gang. Het leven in de oceanen is de kanarie in de kolenmijn. Helemaal rechts zien we de kans van voorkomen. In de matrix vertaald als feitelijk. Het snijpunt waar feitelijk (kans) en actueel (gevolg) samenkomen is het huidige risico. In de matrix is dat Hoog (H). De risico’s lopen van Verwaarloosbaar (V) naar Laag (L), Middelmatig (M), Hoog (H), Zeer Hoog (ZH) tot Ontoelaatbaar (O). De matrix is eigenlijk een fixed matrix. De effectcategorieën zijn verbonden aan telkens een graad temperatuurstijging. Een effectcategorie per maatschappelijke waarde omhoog om omlaag brengen is wel mogelijk, maar daarmee koppel je ze los van de temperatuurstijging.
Ik schreef al dat als de mensheid mondiaal blijft doorgaan met uitstoten zoals we nu doen, de temperatuur over 10 tot 15 jaar met nog één graad is toegenomen tot het maximale 2°C doel uit het klimaatakkoord. Wanneer je de risicomatrix leest zit het huidige rode risico H dus heel dicht op het paarse risico ZH. Er is een enorme set aan maatregelen nodig om het risico niet te laten toenemen. Willen we het risico reduceren dan zullen de maatregelen zo ingrijpend zijn dat ze ontwrichtend zullen werken voor de wijze waarop de maatschappelijke systemen van vandaag zijn ontworpen.
het goede nieuws
Het goede nieuws is dat we nog steeds de kans hebben om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5°C. Door wereldwijd direct te stoppen met de uitstoot van CO2 en de mondiale veestapel op korte termijn volledig tot nul te reduceren. Waarna de vrijgekomen grond wordt beplant met bos en slimme akkerbouw om de groeiende wereldbevolking te blijven voeden. Deze maatregelen zullen zeker tal van nieuwe risico’s introduceren voor mens en maatschappij en hoe deze systemisch is ingericht.
Maar willen we als mensheid blijven voortbestaan, dan moeten we de onzekerheden die hieruit voortvloeien onder ogen zien.
Dit artikel verscheen op maincontract.nl en als bijdrage op de LinkedIn groep Sustainable Asset & Maintenance Management. Het is een aanvullende beschrijving ter verduidelijking op de klimaat risicomatrix zoals deze eerder is geplaatst.