Op de klimaattop in Dubai gaan de handen op elkaar voor meer duurzame energie aldus de NOS vandaag. Er lijkt een bereidheid om de wereldwijde productie van hernieuwbare energie te verdrievoudigen in 2030. Dat is goed nieuws. Maar niet zaligmakend.
Laten we aannemen dat ook Nederland – al dan niet onder druk van de EU – het aandeel duurzame energie ook wil verdrievoudigen. Wat zou dat betekenen?
Een antwoord daarop vraagt een beschouwing van CBS-cijfers.
Energieverbuik Nederland
In 2022 is het totaal energieverbruik in Nederland iets minder dan het niveau van 1990. Dat is een knappe prestatie. Een kleine kanttekening is dat dit vooral wordt veroorzaakt door minder gasverbruik in 2022 door prijsontwikkeling en uitzonderlijk warm weer. Verder valt op dat het totale gemiddelde energieverbruik relatief constant is gebleven rond de 3150 PJ. (c.a. 875000 GWh).
Bron CBS (NB. Overig bestaat uit een mix van kernenergie en afval)
Het aandeel duurzame energie voor Nederland is de laatste jaren flink gestegen. In 2022 bedroeg deze 14%
Aandeel hernieuwbare energie in Nederland (Bron cijfers CBS)
Als Nederland zou willen verdrievoudigen betekent dat dus grofweg drie keer meer zonnepanelen en windmolens erbij plaatsten binnen een tijdsbestek van 7 jaar. Plus de vernieuwing van het aandeel hernieuwbaar dat het einde van de levensduur bereikt. Want hoe hernieuwbaar de energie ook is, elke 20 tot 30 jaar moet het worden vervangen. Wat de uitbreiding van hernieuwbaar met het landschap doet laat zich raden. Vermoedelijk zijn er geen plekken van uitzicht meer in Nederland waar je geen windmolen of zonnepaneel kan spotten.
Volledig hernieuwbaar
De hele samenleving op hernieuwbare energie laten draaien zou betekenen dat er 7x meer hernieuwbare energie bijkomt. Echter ben je er dan nog niet. Een ander nadeel is dat er een enorme fluctuatie in aanbod is voor hernieuwbare energie. Een piekdag in het late voorjaar t.o.v. een grijze grauwe dag aan het begin van de winter of een dag met veel wind ten opzichte van nagenoeg windstil. Elke dag is de energieopbrengst anders. Een factor 30 verschil in aanbod is niet overdreven, zeker over de seizoenen bezien. Dat brengt interessante keuzes met zich mee. Bijvoorbeeld over de mate van beschikbaarheid van het energieaanbod. Kan en mag dat omlaag en hoeveel? Het opslaan van hernieuwbare energie is de grote uitdaging.
De afhankelijkheid van energie wordt ook beperkt door verspilling tegen te gaan omdat heel veel opgewekte energie wordt verspeeld. Het tegengaan van verspilling betekent minder vraag naar energie, minder grondstoffengebruik en minder afval.
Om als samenleving geheel op hernieuwbare energie te draaien is gelukkig geen doel. CO2 neutraal betekent dat de uitstoot in balans is met de opname ervan. De opname van CO2 kan vergoot worden door herstel van natuur en daarmee biodiversiteit. Waardoor wederom weer nieuwe keuzes gemaakt moeten worden. Want hoeveel hernieuwbare energie is gerechtvaardigd zonder dat dit ten kosten gaat van de natuur en het herstel daarvan? Het antwoord daartoe is meerledig, doch de belangrijkste component is de bereidheid ons gedrag ten aanzien van ons verbruik te herzien op basis van wat werkelijk belangrijk is.
Wat werkelijk belangrijk is kan worden gevat als waarden in een afwegingskader. En laten we nu juist dat instrument gebruiken bij assetmanagementbeslissingen! Of dit de juiste waarden zijn zal de toekomst moeten uitwijzen.
Om CO2 neutraal te worden in 2050 dienen we onze afhankelijkheid van fossiele energie onder ogen te komen. Samen met de mogelijkheid om redelijk eenvoudig tot natuurherstel over te gaan is koolstofneutraliteit misschien mogelijk. Dat dit een onmetelijke uitdaging is laat zich raden.
Zonder energie
Meer dan 10 miljoenen jaar aan fossiele energie hebben we als mensheid in een tijdsbestek van 150 jaar uit de grond gehaald.
Alle uitvindingen die we doen vereisen technologie, grondstoffen en energie. Als mensheid verwonderen wij ons welke technologie allemaal bedacht en ontwikkeld wordt. Hierdoor is een blind geloof ontstaan dat we als mensheid zo slim zijn dat we elk maatschappelijk probleem met technologische vindingen het hoofd kunnen bieden.
Echter bevinden we ons nu in een tijd waar het duidelijk is dat grondstoffen en fossiele energie eindig zijn en dat er een correlatie lijkt te zijn tussen een veranderend klimaat en het gebruik van fossiele energie. Technologie gaat de mensheid alleen daarom al niet helpen dat probleem op te lossen. Technologie drijft op energie. De hele menselijke beschaving draait op energie en vooral op fossiele energie.
Zoals Nate Hagens in VPRO Tegenlicht het belang van energie mooi verwoorde:
“Technologie zonder energie is een lege huls
Een menselijk lichaam zonder energie is een lijk
Een stad zonder energie is een museum”
Arbeidsjaren aan energie
De industriële revolutie was revolutionair omdat het fysieke arbeid verving voor machines op fossiele energie. Het vermogen van een brandstofmotor wordt nog altijd uitgedrukt in het aantal paardenkrachten. Qua energie vervangt een motor heel veel paardenkrachten voor slechts een paar Euro aan toegevoegde energie. Fossiel is daarmee enorm krachtig. En eindig.
Vijf jaar arbeid van één persoon kan geleverd worden door 1 vat olie van 100 Dollar, aldus Nate.
De mensheid verbruikt per jaar met fossiele brandstoffen als kolen, olie en gas een equivalent van 100 miljard vaten per jaar. Op een werkende wereldbevolking van 5 miljard zijn dat 500 miljard arbeidsjaren per jaar wat uit de grond wordt gehaald. En van al deze energie wordt het meeste verspild en niet gebruikt om een duurzame beschaving op te bouwen.
Sprookje
De wijze waarom de beschaving en maatschappij is ingericht is extreem complex en volledig gebaseerd op koolstof. De boodschap van overheden om in 2050 CO2 neutraal te zijn is dan ook niets meer dan een sprookje.
Hernieuwbare energie als zon en windenergie is beperkt houdbaar en moet elke 20 tot 30 jaar vervangen worden. Bovendien sluiten verbruik en opwekking door fluctuaties niet goed op elkaar aan, tenzij je dit aanvult met gas, kernenergie of andere vorm van constante energie.
Het stoppen van fossiele energie vraagt in wezen honderden keren zoveel zon en windenergie als nu. Waar worden de grondstoffen vandaan gehaald? Die zijn er gewoonweg niet en wat er wel is, ten kostte van wat?
Hernieuwbare energie levert enkele elektrische energie wat ongeveer 20-25% van de totale energievraag in de wereld dekt. De rest zou geëlektrificeerd moeten worden als het gebruik van fossiel volledig wordt uitgebannen. Los van de kosten is dat eenvoudigweg niet mogelijk. Tenzij!
Het is enkel mogelijk een beschaving op hernieuwbare energie te laten draaien als de mensheid zich cultureel aanpast aan minder energiedragers. Minder maken, minder rijden, minder vliegen, minder transporteren, minder consumeren, etc. Kortom, alles wat het economisch denkmodel in de weg staat.
Nate Hagens roept in zijn podcastserie “The great simplification” op tot het terugbrengen van de complexiteit van hoe de beschaving is ingericht. We zijn geneigd om problemen op te lossen door het toevoegen van complexiteit. Dat moet anders.
mogelijkheden
Wat bedoelen we eigenlijk met CO2 neutraal? Het gaat er niet om dat de uitstoot van CO2 naar nul gebracht moet worden. Dat is onmogelijk en het leven op aarde is afhankelijk van koolstof. Koolstofneutraliteit gaat over de balans tussen uitstoot en opname van koolstof. CO2 neutraal in 2050 gaat over niet nog meer CO2 in de atmosfeer zodat de opwarming van het klimaat uiteindelijk stopt.
Door enkel over te schakelen op hernieuwbare energie kan koolstof neutraliteit niet worden bereikt. Maar allicht in combinatie met het herstellen van ecologie wel. Door het vergroenen van woestijnen. Een groot pleitbezorger daarvan is ecoloog John D. Liu. Volgens hem is het mogelijk om ernstig aangetaste ecosystemen te herstellen binnen afzienbare tijd. En daarmee zijn de grootste milieu uitdagingen redelijk eenvoudig te herstellen. Waarom gebeurt dat niet?
Lössplateau
Het meest bekende en aansprekende voorbeeld is het herstel van het Lössplateau in China. Een gebied ter grootte van Nederland is door de bewoners veranderd van een dorre uitgeputte woestijn in een grote groene oase van leven waar direct 20 miljoen mensen van konden profiteren in welvaart en welzijn. Hij maakte er de film “Hope in a changing climate” over.
Door weer begrip te krijgen van hoe ecologische systemen werken kunnen we ze herstellen en ze de waarde toekennen die ze verdienen. In een goed functionerend ecologisch systeem zijn biodiversiteit, hydrologie, begroeiing en de totale flora en fauna met elkaar in balans met tot gevolg een gezond watersysteem én schone lucht.
Volgens John is een kwart van het landoppervlak op aarde aangetast en een groot gedeelte daarvan kan net als het Lössplateau worden hersteld.
Overvloed
De bron van welvaart ligt in het goed functioneren van ecosystemen. Wanneer we deze misbruiken voor economisch gewin door bijvoorbeeld excessief grondstoffenverbruik wordt een situatie gecreëerd waarin afgeleide producten meer waarde hebben dan de bron zelf. Dat is waanzin!
Zolang de economie is gebaseerd op producten die geld creëren veranderd de wereld langzaam in een woestijn. Nagenoeg alles wat we “nieuw” kopen is net niet kapot, om de winstmarges van bedrijven zo hoog mogelijk te houden.
Als we als mensheid, als beschaving, leren om de economie te baseren op bloeiende ecosystemen hebben we als mensheid een gouden toekomst. Een toekomst van overvloed waarbij de aandacht gaat naar wat werkelijk betekenis geeft aan het leven en niet het consumeren omdat het nu eenmaal kan.
Uitdaging
Er zijn in de kern twee grote uitdagingen. Om een hardnekkige economische cultuur te veranderen moeten we als individu en als mensheid onder ogen komen wat werkelijk belangrijk is en ons daarmee verbinden. Het maakt ons minder afhankelijk van energie en grondstoffen voor technologie die we in de basis niet nodig hebben. Het zal resulteren in een radicaal andere arbeidsmarkt en waardering voor werk.
Als tweede geeft het daarmee de wil en de noodzaak om vervallen en aangetaste ecosystemen te herstellen waarmee de mensheid onderdeel wordt van de natuur en zich niet daarboven stelt.
Minder energie, minder complexiteit, minder risico, meer natuurlijk adaptief vermogen door gezonde ecosystemen zijn een zegen voor het milieu, het klimaat én de mensheid.
CO2 neutraal in 2050 is een sprookje. Tenzij de mensheid vanuit ieder zijn/haar rol in staat is te veranderen. Gelukkig hebben we een GenZ generatie. Die is niet alleen slim, maar ook wijs!
Bestaanszekerheid is een belangrijk thema voor de verkiezingen. Maar oude wijn in nieuwe zakken zal de bestaansonzekerheid juist vergroten. Een eenvoudig risicomodel van het begrip bestaansonzekerheid laat dat snel zien.
Een dergelijke modellering gebruikt een assetmanager om maatregelen te bedenken die een onacceptabel risico verlagen. Daarom bestaansonzekerheid als model. Links de oorzaken, rechts de gevolgen en aan welke (maatschappelijke) waarden dat raakt. Er is misschien maar één oplossing: naar binnen keren.
Oorzaak – gevolg risicodiagram
Gevolgen
De gevolgen van bestaansonzekerheid zijn het meest eenvoudig toe te lichten. Het wordt snel duidelijk dat bestaansonzekerheid een maatschappij kan ontwrichten. Bestaanszekerheid en ~onzekerheid gaan in essentie over een inwendig oordeel van er toedoen en er niet toedoen. Dit zijn polariserende oordelen die we uiteindelijk dagelijks terugzien in het nieuws, ons gedrag en onze (politieke) keuzes. De uiting van bestaansonzekerheid is wantrouwen.
De uitdaging waar de maatschappij voor staat is het keren van de trend van groeiende bestaansonzekerheid, om zo de basis voor vertrouwen en een florerende samenleving te versterken. In het model zien we een dominante donkerrode lijn die leidt tot welzijnsproblemen door extreem nadelige gevolgen voor de gezondheid (mentaal en fysiek). De gevolgen zijn zo verweven met elkaar dat bestaansonzekerheid altijd leidt tot een aantasting van alle zes “maatschappelijke waarden,” in het bijzonder welzijn en welvaart.
Oorzaken
In het model zijn vijf grondoorzaken weergegeven. Toegenomen welvaart in de 20e eeuw, marktwerking, verzorgingsstaat, (etnische) achtergrond en politieke keuzes (de dominante lijn).
Dat er onvrede heerst bij inwoners in Nederland heeft voor een belangrijk deel te maken met een ongelijke start en kansen voor mensen. Niet enkel discriminerende en racistische blinde vlekken als: afkomst, seksuele voorkeur, uiterlijk, handicap, geloof, naam, etc. zijn beperkende factoren voor gelijke kansen. Ook opgroeien in een gezin met een hoge mate van bestaansonzekerheid leidt vaker tot ontwikkelingsachterstand, slechte schoolprestaties, gedragsproblemen en een constant alert stresssysteem wat onherroepelijk leidt tot gezondheidsproblemen.
De verzorgingsstaat is een liberaal en progressief beginsel van gelijke kansen en heeft ons veel gebracht. Het heeft tot de jaren 80 geleid tot vermindering van ongelijkheid in bijvoorbeeld inkomen, beter onderwijs en rechtsgelijkheid. Echter heeft de invoering ook geleid tot het instandhouden van oude macht- en politieke structuren en heeft het nieuwe ongelijkheden voortgebracht. Dit zien we terug in arbeidsmogelijkheden, toegang tot diensten, benutting van rechten en verwaarlozing van plichten zoals het betalen van belasting. Het is ironisch om te constateren dat veel maatschappelijke onrust en protest is terug te voeren op deze macht- en politieke structuren. Dat geeft te denken voor de komende verkiezingen waar vooral veel oude wijn in nieuwe zakken wordt geschonken door traditionele partijen.
Een assetmanager maakt (rationele) keuzes die erkende risico’s moeten verlagen. Een oorzaak-gevolg diagram zoals hierboven is een hulpmiddel om de juiste maatregel te kiezen. De verwevenheid is echter zo groot en de dominante lijn zo zichtbaar dat ook hier Einsteins quote van toepassing is:
“waanzin is telkens hetzelfde doen maar een andere uitkomst verwachten.”
Er is dus iets anders nodig.
Voorbij de angst
De maatschappij en hoe deze functioneert is systemisch ziek en maakt mensen ziek. Economische groei vertaalt in systemen en cijfers zijn belangrijker geworden dan mensen. Een systeem dat draait om geld, rendement en efficiency, is een systeem dat draait op de angst voor tekort. Willen we dit systeem veranderen dan valt er heel wat te overwinnen. Niet in de minste plaats onze eigen overtuigingen. Daar zijn zeer moedige beslissingen voor nodig. Beslissingen die voorbijgaan aan de angst voor verlies in geld, verlies in aanzien, schaamte, etc.
Onze maatschappij heeft een verlangen van vooruitgang en groei. Paradoxaal genoeg houdt de bijbehorende angst ons in een lage staat van bewustzijn. Dit fenomeen wordt beschreven door Dr. David R. Hawkins in zijn boek Power vs Force waarvan de eerste uitgave verscheen in 1995.
Bewustzijn
Hij geeft aan de hand van een schaalverdeling de mate van bewustzijn weer van een individu (een zogenaamd trillingsniveau) en welke emotie daarbij hoort. Hoe hoger op de schaal, hoe meer bewustzijn en hoe hoger de trilling.
De mate van bewustzijn, geïnspireerd op het werk van David Hawkins
De wijze waarop de maatschappij is ingericht en wordt bestuurd draagt maximaal bij aan het verlagen van het trillingsniveau van het collectief. Hawkins kwam na onderzoek tot de conclusie dat c.a. 85 procent van de mensheid een trillingsniveau heeft lager dan 200. Wat niet vreemd is, omdat dit het niveau is wat maatschappelijk is gecreëerd.
Hoopgevend is dat er een tijd lijkt aangebroken waarin meer en meer mensen zich realiseren dat ze binnen deze maatschappij niet meer kunnen bijdragen zoals ze dat graag zouden willen. Er lijkt een hausse aan burn-out patiënten en er zijn (life)-coaches in overvloed. Het trillingsniveau maakt mensen letterlijk ziek. Vanuit deze staat van zijn ontstaat ook de wil om te groeien en om in de eigen kracht te staan. Dat doen wat zin geeft en aansluit bij de waarden van het individu. Met vallen en opstaan het terugnemen van de eigen autonomie.
Leiders van de toekomst
De schaalverdeling in de figuur kent een logaritmische schaal. Wat inhoudt dat een kleine stijging van bewustzijn een onevenredige sterke invloed heeft op de omgeving en anderen. Iemand met een zeer hoog niveau van bewustzijn kan daarmee miljoenen mensen met een lager bewustzijn compenseren. Iedereen met het privilege zich persoonlijke ontwikkeling te kunnen veroorloven heeft daarmee een verantwoordelijkheid het niveau van bewustzijn van de mensheid te verhogen om samen te groeien. Niet vanuit een economisch drive, maar vanuit een spirituele. En niet enkel vanuit licht en liefde, maar vooral door schaduwwerk ofwel innerlijk werk.
De mensen die dat durven zijn de leiders van de toekomst. Enkel zij zullen in staat zijn vanuit hun bewustzijn de bestaansonzekerheid te beteugelen.
